W ostatnich dniach października i na początku listopada Księżyc na dobre rozgości się na wieczornym niebie. Na początku tygodnia Srebrny Glob minie Marsa, a pod jego koniec minie Neptuna i będzie widoczny przez prawie 8 godzin po zachodzie Słońca. Z pozostałych planet przez większą część nocy można obserwować Urana, natomiast nad ranem – Jowisza i Merkurego. Ta ostatnia planeta w sobotę 1 listopada znajdzie się w maksymalnej elongacji zachodniej, niecałe 19° od Słońca i w następnym tygodniu zacznie się do niego zbliżać. Zatem najbliższe 2 tygodnie będą bardzo dobrą okazją do dostrzeżenia Merkurego, tylko trzeba odpowiednio wcześnie zwlec się z łóżka.

Przez najbliższe kilka dni Księżyc odwiedzi gwiazdozbiory Wężownika, Strzelca, Koziorożca i Wodnika. Wieczorem, w poniedziałek 27 października Srebrny Glob będzie się znajdował w pierwszym z wymienionych gwiazdozbiorów. Około półtorej godziny po zmierzchu (na tę porę wykonana jest mapka) jego faza będzie wynosiła 15% i będzie on zajmował pozycję na wysokości 6° nad południowo-zachodnim widnokręgiem. Bardzo ładnie powinno być widoczne tzw. światło popielate Księżyca, czyli nocna część naturalnego satelity Ziemi, która jest oświetlona światłem słonecznym, odbitym od naszej planety.

Niecałe 4° na północ od Księżyca świecić będzie gwiazda Sabik, zaś 12° na lewo od niego znajdował się będzie Mars. Jeszcze bliżej Marsa Księżyc przejdzie dobę później, gdy o tej samej porze będzie on się znajdował 6° na Czerwoną Planetą. Do tego czasu faza Srebrnego Globu urośnie do 24%.

Sam Mars przez cały czas oddala się od Ziemi, ale nie robi tego już tak szybko, jak późną wiosną i latem. Dlatego jego jasność i rozmiary kątowe zmniejszają się bardzo powoli. Na początku listopada Czerwona Planeta będzie świecić blaskiem +0,9 wielkości gwiazdowej, a jej tarcza będzie miała średnicę 5,5 sekundy kątowej, przy fazie 90%. Zatem, przy wciąż niesprzyjającej obserwatorom na północnej półkuli Ziemi deklinacji Marsa nie jest on atrakcyjnym celem dla posiadaczy teleskopów dla mieszkańców obszarów położonych bliżej bieguna północnego, niż równika.

Ciekawostka związana z Marsem w tym tygodniu jest taka, że na jego początku minie on w małej odległości znane mgławice i gromady otwarte gwiazd z konstelacji Strzelca: M20, M8 oraz NGC 6530 i 6531. Na mapce nie są one podpisane, ale M20 jest na niej widoczna jako mgiełka tuż nad Marsem z dnia 27 października. Najbliżej tych wszystkich obiektów Czerwona Planeta będzie właśnie w dzisiejszy poniedziałek. Około godziny 18:00 Mars będzie oddalony od Mgławicy M8 i gromady otwartej gwiazd NGC 6530 o niewiele ponad pół stopnia, natomiast od Mgławicy M20 i gromady otwartej gwiazd NGC 6531 – odpowiednio o 2° i 2,5 stopnia. Wszystkie te obiekty będą się znajdowały tego dnia prawie dokładnie na północ od Marsa. We wtorek 28 października blisko nich będzie również Księżyc, który od NGC 6531 i M20 będzie oddalony odpowiednio o 4° i niecałe 5°, zaś od M8 i NGC 6530 – o niewiele ponad 5,5 stopnia.

Pod koniec tygodnia Mars zbliży się także do dwóch innych M-ek: M28 i M22. Oba obiekty to są gromady kuliste, zatem powinny dać się odnaleźć przez lornetki. W niedzielę 28 listopada Mars będzie się znajdował niecałe 0,5 stopnia na zachód od M28 i jednocześnie ponad 3° na zachód od M22. Tę ostatnią gromadę Mars minie w czwartek 6 listopada w odległości około 45 minut kątowych na południe od niej.

W czwartek 30 października wieczorem Księżyc będzie miał fazę 45% (I kwadra będzie miała miejsce w piątek 31 października o godzinie 3:48, czyli gdy Księżyc będzie pod widnokręgiem). O godzinie podanej na mapce naturalny satelita Ziemi będzie górował na wysokości około 22°. Niecałe 3° na wschód od niego będzie się znajdowała gwiazda Dabih (β Cap), natomiast stopień dalej – gwiazda Algiedi, czyli α Cap. Do zachodu Księżyca (po godzinie 22:00) odległość między nim a β Cap zmniejszy się do mniej więcej 50', do α Cap – do 2,5 stopnia.

Dalszą wędrówkę Księżyca opiszę pod następną mapką.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Urana, Neptuna i Księżyca w ostatnim tygodniu października 2014 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Weekend Księżyc zarezerwował sobie na spotkanie z Neptunem. Faza naturalnego satelity Ziemi będzie już dość duża, w sobotę 1 listopada – 69%, dobę później – 79%. To niestety oznacza, że Neptun, którego jasność obserwowana to obecnie +7,9 magnitudo, będzie ginął w jego blasku. W sobotę 1 listopada Księżyc będzie oddalony od Neptuna o prawie 5,5 stopnia, dobę później – prawie dokładnie 2 razy dalej. Sam Neptun porusza się wciąż ruchem wstecznym, choć przygotowuje się już do zmiany ruch na prosty, co nastąpi za nieco ponad 2 tygodnie i wciąż oddala się od pary gwiazd σ i 58 Aquarii. Pod koniec tygodnia odległość między tymi ciałami niebiańskimi wynosiła będzie prawie 56 minut kątowych.

Przedostatnia z planet, czyli Uran, w niedzielę 2 listopada będzie oddalony od Księżyca o mniej więcej 28° i naturalny satelita Ziemi będzie potrzebował kolejnych dwóch dni, żeby ją dogonić. Siódma planeta Układu Słonecznego również porusza się ruchem wstecznym i w tym oraz następnym tygodniu będzie tworzyć trójkąt prawie prostokątny z gwiazdami δ i ε Ryb, z kątem prostym przy pierwszej z wymienionych gwiazd. Uran znajduje się około 3° prawie dokładnie na południe od gwiazdy δ Psc, zatem oba te ciała niebiańskie mieszczą się w jednym polu widzenia lornetki. Znacznie bliżej, bo 45' od Urana, znajduje się obecnie gwiazda 96 Psc, której jasność obserwowana jest prawie taka sama, jak jasność Urana, po +5,7 magnitudo. Dlatego trzeba uważać, aby nie pomylić planety i gwiazdy ze sobą.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Merkurego i Jowisza w ostatnim tygodniu października 2014 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W drugiej połowie nocy i przed świtem dostępne obserwacjom są dwie kolejne planety Układu Słonecznego. Pierwsza nad horyzontem pojawia się największa ze wszystkich planet, czyli Jowisz, która wschodzi niewiele po godzinie 23:00 i o wschodzie Słońca góruje na wysokości ponad 50° nad widnokręgiem. Drugą z widocznych rano planet jest pierwsza planeta od Słońca, czyli Merkury, która pojawia się nad widnokręgiem przed godziną 5 rano i o świcie znajduje się na wysokości około 15° nad horyzontem południowo-wschodnim. Godzinę wcześniej Jowisz zajmuje pozycję już około 50° nad horyzontem, zaś Merkury – niecałe 6° nad horyzontem. W tym tygodniu planety będą oddalone od siebie o prawie 60°.

Jowisz porusza się ruchem prostym, czyli z zachodu na wschód i powoli zbliża się do Ziemi, stopniowo zwiększając swoje rozmiary kątowe i jasność. W tym tygodniu Jowisz zbliży się do Regulusa na mniej więcej 9,5 stopnia i jednocześnie oddali się od gromady otwartej gwiazd M44 na ponad 13°. Na początku listopada Jowisz będzie świecił z jasnością -2,1 magnitudo, a jego tarcza będzie miała średnicę kątową 37″.

W układzie księżyców galileuszowych będzie można dostrzec następujące zjawiska:

• 29 października, godz. 1:16 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 29 października, godz. 5:58 – wejście Europy w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 31 października, godz. 0:12 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 31 października, godz. 2:46 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 31 października, godz. 3:08 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 31 października, godz. 5:40 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 1 listopada, godz. 4:04 – wejście Io w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 1 listopada, godz. 6:30 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 1 listopada, godz. 23:05 – od wschodu Jowisza Kalisto na tarczy planety (bliżej wschodniej krawędzi tarczy),
• 2 listopada, godz. 0:38 – wyjście Europy zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 2 listopada, godz. 1:24 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 2 listopada, godz. 2:40 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 2 listopada, godz. 2:50 – zejście Kalisto z tarczy Jowisza,
• 2 listopada, godz. 3:44 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 2 listopada, godz. 4:58 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 3 listopada, godz. 2:08 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia).

Najciekawiej zapowiada się poranek w niedzielę 2 listopada, gdy około godziny 2:40 przez chwilę na tarczy Jowisza będą się znajdowały 2 księżyce galileuszowe (po przeciwnych stronach tarczy) i cień jednego z nich (prawie w środku tarczy). Osoby nie posiadające teleskopu z dużym powiększeniem będą mogły zaobserwować, jak najpierw będąca na wschód od Jowisza Io zlewa się ze swoją planetą macierzystą, a kwadrans później – jak Kalisto odrywa się od Jowisza na zachód od jego tarczy.

Czas przejść do Merkurego, który w sobotę 1 listopada osiągnie maksymalne oddalenie kątowe od Słońca, niecałe 19°. Kilka dni przed i po tej dacie będzie optymalnych do obserwacji pierwszej planety Układu Słonecznego. Od poniedziałku 27 października do niedzieli 2 listopada na godzinę przed świtem będzie zajmował pozycję od 5 do 7 stopni nad horyzontem ESE, zwiększając w tym czasie jasność z +0,2 do -0,6 magnitudo oraz fazę z 32 do 60% i jednocześnie zmniejszając swoją tarczę z 8 do niecałych 7 sekund kątowych. Osoby posiadające teleskopy o średnicy przynajmniej 8-10 cm i powiększeniu ponad 100x mogą próbować dostrzec fazę tarczy Merkurego, która będzie szybko rosła.

W czwartek 30 października Merkury minie gwiazdę θ Vir w odległości niecałych 14 minut kątowych. Ale owa gwiazda świeci z jasnością obserwowaną +4,4 magnitudo, więc na jasnym tle nieba nie będzie ona łatwa do dostrzeżenia. Natomiast w niedzielę 2 listopada Merkury zbliży się do dużo jaśniejszej i w związku z tym dużo łatwiejszej do odszukania Spiki, czyli najjaśniejszej gwiazdy Panny, na odległość 5°. Spika będzie względem Merkurego na godzinie 5. Na początku przyszłego tygodnia odległość między tymi ciałami niebiańskimi zmniejszy się o kolejne 45 minut kątowych.