Zaczął się już trzeci miesiąc tego roku i do wiosny coraz bliżej. Jak zawsze w ostatnią niedzielę tego miesiąca (tym razem będzie to 29 marca) zmieni się czas z zimowego na letni i zmrok będzie zapadał już bardzo późno. Jednak w najbliższych dniach Słońce będzie zachodziło około godz. 17:30, a na nocnym niebie dominował będzie Księżyc, który w czwartek 5 marca przejdzie przez pełnię, a na początku tygodnia minie Jowisza i zakryje gwiazdę Acubens. Wieczorem można obserwować bliskie spotkanie Wenus z Uranem oraz zmniejszający się dystans między Uranem a Marsem. Wysoko nad planetami wciąż dobrze widoczna jest Kometa Lovejoya (C/2014 Q2), jednak w najbliższych kilkunastu dniach w jej obserwacjach będzie przeszkadzał bardzo jasny Księżyc. W drugiej części nocy nisko na południowym wschodzie świeci planeta Saturn.

Na początku marca Księżyc będzie przebywał nad widnokręgiem praktycznie całą noc, bowiem prawie dokładnie w środku tygodnia, w czwartek 5 marca o godz. 19:05 czasu obowiązującego w Polsce Srebrny Glob przejdzie przez pełnię, przebywając wtedy na tle gwiazdozbioru Lwa. Wcześniej Księżyc odwiedzi jeszcze konstelacje Raka, gdzie spotka się z jasnym Jowiszem oraz zakryje oznaczaną na mapach nieba grecką literą α, choć wcale nie najjaśniejszą w Raku, gwiazdę Acubens oraz Sekstantu, natomiast na koniec tygodnia naturalny satelita Ziemi ma zaplanowane odwiedziny konstelacji Panny.

W trakcie pierwszych dwóch nocy tego tygodnia Księżyc minie największą planetę Układu Słonecznego, czyli Jowisza, który nadal porusza się ruchem wsteczny i pod koniec tygodnia zmniejszy dystans do gromady otwartej gwiazd M44 do 6,5 stopnia. W poniedziałek 2 marca o godzinie podanej na mapce Księżyc będzie miał fazę 93% i będzie się znajdował mniej więcej 7° na południowy zachód od największej planety Układu Słonecznego. Dobę później faza Księżyca urośnie do 97%, a odległość do Jowisza – do ponad 10°.

Warunki obserwacyjne Jowisza powoli się pogarszają, co na razie objawia się głównie tym, że po zmierzchu planeta jest coraz wyżej nad widnokręgiem i zachodzi już wyraźnie przed wschodem Słońca. Obecnie jasność Jowisza to wciąż -2,5 magnitudo, ale średnicą kątowa jego tarczy spadła już do 47″. W układzie księżyców galileuszowych również w tym tygodniu będzie można obserwować dużą liczbę zjawisk. Prawie codziennie będzie działo się coś ciekawego:

• noc z 2 na 3 marca: wieczorem, przed godziną 20 zakrycie, a przed 21:30 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa na wschód od tarczy Jowisza. Przed północą Ganimedes zacznie wędrować po tarczy Jowisza, niecałe 2 godziny później zrobi to jego cień. Około godziny 5, niewiele przed zachodem Jowisza, Ganimedes – już po zachodniej stronie tarczy – zakryje i zaćmi Io, ale niestety zaćmienie nie będzie widoczne z Polski, bo oba księżyca zdążą już schować się za widnokrąg.
• Noc z 5 na 6 marca: od zmierzchu (godz. 17:28) Ganimedes i Kallisto bardzo blisko siebie, dość daleko na zachód od tarczy Jowisza (Kallisto troszeczkę bliżej swojej planety macierzystej). Oba księżyce będą się zbliżały do Jowisza, utrzymując prawie stałą odległość, ok. 3″ od siebie. Po godzinie 21:00 Ganimedes wreszcie przyspieszy i wyprzedzi Kallisto, i odległość między tymi księżycami zacznie rosnąć. Przed godziną 22:00 zacznie się przejście Io przed tarczą Jowisza, zaś pół godziny później na Jowiszu pojawi się jej cień. Po godzinie 1 zacznie się sekwencja zakrycia i zaćmienia Europy, która przez cały czas także zbliżała się do Jowisza, przez oddalającą się od niego Io. Przed godziną 3 Europa schowa się za jowiszową tarczą, zaś Io będzie szybko zbliżać się do Ganimedesa i Kallisto, ale dogoni je dopiero po zachodzie Jowisza w Polsce.
• Noc z 6 na 7 marca: o zmierzchu (godz. 17:30) Europa daleko na wschód od tarczy Jowisza, Kallisto tuż przy zachodniej krawędzi tarczy, Io – też na zachód, ale nieco dalej. Ganimedes – w cieniu Jowisza. Chwilę później Kallisto schowa się za tarczę Jowisza, a półtora godziny później to samo zrobi Io. I przez kilkadziesiąt minut będzie widoczna tylko Europa. Przed godziną 20 Ganimedes wyjdzie z cienia Jowisza (będzie wtedy już ponad 0,5 minuty kątowej na wschód od tarczy), dwie godziny później z cienia Jowisza wyjdzie Io (będzie ponad 2 razy bliżej Jowisza), natomiast przed godziną 22:30 zza tarczy wyłoni się Kallisto i przez ponad 1,5 godziny wszystkie księżyce będą widoczne na wschód od tarczy swojej planety macierzystej. Jednak ostatni z wymienionych księżyców tuż przed północą wejdzie w cień Jowisza i prawie do zachodu w nim pozostanie. Ok. godziny 5 znowu będą widoczne wszystkie 4 księżyce galileuszowe, tym razem znacznie bliżej siebie.

Szczegółowe informacje na temat konfiguracji księżyców galileuszowych zawiera poniższa lista (przegotowana na podstawie stron amerykańskiego czasopisma Sky and Telescope oraz francuskiego instytutu IMCCE):

• 2 marca, godz. 17:42 – wyjście Europy z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 2 marca, godz. 19:43 – zakrycie Europy przez Ganimedesa, 70″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
• 2 marca, godz. 19:48 – zakrycie Europy przez Ganimedesa (koniec),
• 2 marca, godz. 21:22 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa (początek),
• 2 marca, godz. 21:29 – zaćmienie Europy przez Ganimedesa (koniec),
• 2 marca, godz. 23:42 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 3 marca, godz. 2:04 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 3 marca, godz. 3:20 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 3 marca, godz. 5:05 – zakrycie Io przez Ganimedesa, 21″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza (początek),
• 3 marca, godz. 5:10 – zakrycie Io przez Ganimedesa (koniec),
• 3 marca, godz. 5:42 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 3 marca, godz. 6:18 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 4 marca, godz. 3:26 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 4 marca, godz. 4:02 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 4 marca, godz. 5:44 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 4 marca, godz. 6:22 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 4 marca, godz. 18:12 – zakrycie Io przez Europę, 117″ na zachód od tarczy Jowisza (początek),
• 4 marca, godz. 18:18 – zakrycie Io przez Europę (koniec),
• 4 marca, godz. 19:11 – zaćmienie Io przez Europę (początek),
• 4 marca, godz. 19:17 – zaćmienie Io przez Europę (koniec),
• 5 marca, godz. 0:44 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 5 marca, godz. 3:40 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 5 marca, godz. 21:00 – minięcie się Ganimedesa i Kallisto w odległości 3″, 204″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 5 marca, godz. 21:52 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 5 marca, godz. 22:32 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 6 marca, godz. 0:10 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 6 marca, godz. 0:50 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 6 marca, godz. 1:19 – muśnięcie Europy przez Io, 22″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza (początek),
• 6 marca, godz. 1:21 – muśnięcie Europy przez Io (koniec),
• 6 marca, godz. 2:14 – zaćmienie Europy przez Io (początek),
• 6 marca, godz. 2:18 – zaćmienie Europy przez Io (koniec),
• 6 marca, godz. 2:48 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 6 marca, godz. 17:36 – Kallisto chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 6 marca, godz. 19:10 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 6 marca, godz. 19:48 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 6 marca, godz. 22:10 – wyjście Io z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 6 marca, godz. 22:26 – wyjście Kallisto zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 6 marca, godz. 23:52 – wejście Kallisto w cień Jowisza (początek zaćmienia),
• 7 marca, godz. 4:46 – wyjście Kallisto z cienia Jowisza (koniec zaćmienia),
• 7 marca, godz. 17:32 – od zmierzchu Io i jej cień na tarczy Jowisza (Io prawie na środku, cień – w połowie drogi między środkiem a wschodnim brzegiem tarczy),
• 7 marca, godz. 18:36 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 7 marca, godz. 19:18 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 7 marca, godz. 21:44 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 7 marca, godz. 23:08 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 8 marca, godz. 0:38 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
• 8 marca, godz. 2:04 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza.

W noc z poniedziałku na wtorek Księżyc będzie blisko nie tylko Jowisza, ale także blisko drugiej ze znanych gromad otwartych gwiazd w Raku, czyli M67 (o godzinie podanej na mapce będzie to niewiele ponad 1°) oraz blisko gwiazdy Acubens (w odległości niecałych 3°). W miarę upływu czasu naturalny satelita Ziemi będzie się zbliżał do obu wymienionych ciał niebieskich i około godziny 1:30, już we wtorek 3 marca, brzeg Księżyca minie gromadę M67 w odległości 10', a Księżyc będzie kontynuował zbliżanie się do gwiazdy α Cnc, aby zakryć ją około godziny 4:30 – faza Księżyca urośnie do tego czasu o kolejny procent i będzie wynosić 94%. Niestety Polska znajdzie się na wschodniej granicy zakrycia i z naszego kraju będzie widoczny tylko początek zjawiska, które zacznie się od ok. 4:30 w Polsce północnej, do 4:35 w Polsce południowej. W tym momencie Księżyc wraz z Acubens będą już bardzo nisko nad horyzontem: od zaledwie 2° w górach do ponad 8° nad morzem. Wkrótce potem Srebrny Glob zniknie za widnokręgiem i nawet w Świnoujściu, czyli najbardziej na północny zachód wysuniętym punkcie Polski, nie będzie można obserwować odkrycia.

We wtorek 3 marca i w środę 4 marca Księżyc czeka spotkanie z Regulusem, czyli najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Lwa (jej jasność obserwowana to +1,3 magnitudo). We wtorek o godzinie podanej na mapce tarcza Księżyca będzie oświetlona w 97% – jak pisałem już wyżej – a Regulus będzie się znajdował jakieś 8,5 stopnia na północny wschód od naturalnego satelity Ziemi. Dobę później Księżyc przesunie się kilkanaście stopni na południowy wschód i o tej samej porze doby jego oświetlona już w 99% tarcza będzie się znajdowała mniej więcej 6,5 stopnia na południowy wschód od Regulusa.

Na kolejne ciekawe spotkanie Księżyca z inny ciałem niebieskim trzeba będzie poczekać aż do weekendu. Do tego czasu Księżyc dotrze do gwiazdozbioru Panny, a jego blask będzie się już zmniejszać po czwartkowej pełni. W sobotę 7 marca o godzinie podanej na mapce tarcza Srebrnego Globu będzie oświetlona w 96%, ale terminator będzie już po zachodniej stronie tarczy. Około 3° na północ od Księżyca świecić będzie Porrima, czyli jedna z jaśniejszych gwiazd Panny. W niedzielny wieczór Księżyc będzie miał fazę 91% i będzie przechodził niecałe 3° na północ od Spiki, czyli najjaśniejszej gwiazdy całej konstelacji Panny.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Wenus, Marsa, Urana i Komety Lovejoya (C/2014 Q2) w pierwszym tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMPie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

wieczorem, ale po zachodniej stronie nieba przez cały czas dostępne obserwacjom są 3 planety Układu Słonecznego: Wenus, Mars i Uran. Dwie pierwsze planety zbliżają się do Urana. Wenus minie go w bardzo małej odległości na początku tego tygodnia, natomiast Mars zrobi to samo, choć w trochę większej odległości prawie dokładnie tydzień później. Wenus najbliżej Urana znajdzie się w środę 4 marca. W tym dniu odległość kątowa między tymi planetami zmaleje do niewiele ponad 5 minut kątowych, czyli 1/6 średnicy kątowej Słońca, czy Księżyca! Natomiast zarówno dobę wcześniej, jak i dobę później o tej samej porze odległość między planetami będzie ponad 14 razy większa i będzie przekraczała 1°. Do niedzieli 8 marca Wenus oddali się od Urana na prawie 5°. W tym samym czasie do siódmej planety krążącej wokół Słońca będzie zbliżał się Mars i w niedzielę 8 marca odległość między tymi planetami zmaleje do 2°, ale to jeszcze nie koniec.

Oczywiście z tej trójki planet najjaśniejsza jest Wenus, która świeci blaskiem -4 magnitudo i jest dostępna obserwacjom już w momencie zachodu Słońca, gdy znajduje się na wysokości ponad 25° na południowo-zachodnim nieboskłonie. Jej tarcza ma wciąż małą średnicę 12″ i wyraźnie zmniejszającą się fazę 85%. Drugi w kolejności Mars świeci z jasnością +1,3 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza a średnicę ponad 3 razy mniejszą od średnicy Wenus. Natomiast Uran ma jasność +5,9 wielkości gwiazdowej i na jego obserwacje trzeba czekać, aż się zrobi dość ciemno, czyli co najmniej do 18:45, ale wtedy Uran znajduje się już tylko na wysokości 10° nad widnokręgiem i coraz bardziej daje się mu we znaki obecność ziemskiej atmosfery.

Kometa Lovejoya (C/2014 Q2) pnie się coraz bardziej na północ i jest już około 50° nad trójką planet Wenus-Mars-Uran. W zeszłym tygodniu kometa przeszła z gwiazdozbioru Perseusza do gwiazdozbioru Kasjopei, w którym pozostanie do końca tego miesiąca. Na początku drugiej dekady marca kometa minie w małej odległości znaną gromadę otwartą gwiazd E.T. (NGC 457), kilka dni później – jedną z jaśniejszych gwiazd Kasjopei, δ Cas, a następnie podąży w kierunku bieguna niebiańskiego. Jasność komety zbliża się już do +7 magnitudo, czyli kometa słabnie, ale wciąż jest widoczna w lornetce. Niestety raczej nie w tym tygodniu, ponieważ w najbliższych dniach w jej obserwacjach bardzo będzie przeszkadzał bliski pełni Księżyc.

Dokładną pozycję Komety Lovejoya (C/2014 Q2) można odczytać z mapki, przygotowanej przez Janusza Wilanda w swoim programie Nocny Obserwator (http://astrojawil.pl/blog/moje-programy/nocny-obserwator/).

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Saturna w pierwszym tygodniu marca 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMPie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W drugiej części nocy na nieboskłonie pojawia się ostatnia już z widocznych planet, czyli Saturn, który wschodzi już przed godziną 1, a na godzinę przed świtem góruje na wysokości prawie 20°. Szósta planeta Układu Słonecznego wg odległości od Słońca, przebywa obecnie niecałe 0,5 stopnia na północ od gwiazdy ν Scorpii. W sąsiedztwie tej gwiazdy Saturn zmieni ruch z prostego na wsteczny, co uczyni już w przyszłym tygodniu. Od tego momentu planeta będzie się stosunkowo szybko zbliżać do Ziemi, co będzie miało odbicie głównie we wzrastającej jasności obserwowanej planety. Obecna jasność Saturna do +0,4 magnitudo, a jego tarcza ma średnicę 17″. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem wschodnia) przypada w tym tygodniu w czwartek 5 marca.