Kolejny miesiąc 2015 roku zaznaczony będzie obecnością na nocnym niebie bardzo jasnego Księżyca, zmniejszającego swoją fazę po pełni pod koniec sierpnia. Na początku tygodnia Księżyc minie planetę Uran, zaś w sobotę 5 września tuż przed południem przejdzie przez ostatnią kwadrę. Dodatkowo w nocy z soboty na niedzielę Srebrny Glob przejdzie przez Hiady, zakrywając po drodze sporo jasnych gwiazd, w tym najjaśniejszego, choć nie należącego do Hiad Aldebarana. Niektóre z zakryć będzie można obserwować z terenu Polski, ale np. sam Aldebaran będzie zakryty w dzień. Wieczorem nisko na południowym zachodzie świeci Saturn, natomiast przed świtem nisko na wschodzie – para Wenus-Mars.

Właśnie rozpoczyna się rok szkolny i Słońce w środkowej i wschodniej części Polski zachodzi już zanim w Pierwszym Programie Telewizji Polskiej zaczną się Wiadomości. I chociaż noc jest coraz dłuższa, a temperatura powietrza nadal wysoka, to obowiązki szkolne mogą nie pozwolić na długie przesiadywanie na dworze. A niestety większość ciekawych zjawisk w tym tygodniu będzie się działa po północy.

Ich opis tym razem nie będzie chronologiczny, tylko zacznę od drugiej części tygodnia, w której Księżyc, odwiedzając gwiazdozbiory Barana i Byka już nie będzie tak jasno świecił. Cały weekend Srebrny Glob spędzi w tym ostatnim gwiazdozbiorze. Noc z czwartku 3 września na piątek 4 września Księżyc zastanie na granicy gwiazdozbiorów Barana i Byka, około 11° na południowy zachód od Plejad. Jego tarcza będzie tej nocy oświetlona w 66%.

Ale wędrówkę naturalnego satelity Ziemi warto obserwować szczególnie następnej nocy, kiedy to przejdzie on na tle znanej gromady otwartej gwiazd Hiady, którym towarzyszy najjaśniejszy w całym gwiazdozbiorze Byka Aldebaran, zakrywając kilka najjaśniejszych gwiazd tej gromady. Księżyc będzie miał wtedy fazę ok. 55%, a seria zakryć zacznie się tuż przed północą, od zakrycia świecącej z jasnością +3,7 magnitudo gwiazdy γ Tauri, znajdującej się na zachodnim skraju gromady, w czubie położonej bokiem litery „V”. W naszym kraju Księżyc wtedy akurat będzie wschodził. Na Suwalszczyźnie Księżyc pojawi się na nieboskłonie na godzinę przed zakryciem i gdy γ Tau będzie znikała za jego jasnym brzegiem, będzie już na wysokości ponad 6°, ale w Jeleniej Górze zjawisko zacznie się kilka minut po wschodzie Srebrnego Globu. Tej samej nocy Księżyc zakryje jeszcze m.in. gwiazdy (w kolejności): 75 Tauri (+5 mag), θ1 Tauri (+3,8 mag w południowo-wschodniej Polsce brzegówka!), θ2 Tauri (+3,4 mag) (to zjawisko będzie widoczne w Skandywanii, na Wyspach Brytyjskich, Wyspach Owczych, Islandii oraz Grenlandii, z brzegówką przechodzącą przez Danię i Kanał La Manche), HIP 21029 (4,8 mag, już na jaśniejącym niebie) i Aldebarana (+0,9 mag – niestety w Polsce będzie już wtedy dzień, ale za to Księżyc z Aldebaranem będą wysoko nad południowym widnokręgiem). Kolejnej nocy, z soboty 5 września na niedzielę 6 września Księżyc w fazie 43% zakryje jeszcze świecącą z jasnością +5 magnitudo gwiazdę 111 Tauri.

Orientacyjne czasy zakryć i odkryć podaje poniższa tabela (z dokładnością +/- 1 minuta). Ciekawie będzie wyglądać zwłaszcza przejście Księżyca blisko gwiazd θ1 i θ2 Tauri. W południowo-wschodniej części naszego kraju obie gwiazdy będą widoczne tuż na południe od tarczy naturalnego satelity Ziemi (w Krakowie pierwsza z gwiazd przejdzie niecałe pół minuty kątowej na południe od brzegu tarczy Księżyca, druga – 6' na południe od niego), zaś w północno-zachodniej części kraju pierwsza z gwiazd zniknie za księżycową tarczą na niecałe, lub nieco ponad pół godziny:

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca, Urana i Neptuna w pierwszym tygodniu września 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Natomiast w pierwszej części tygodnia Srebrny Glob odwiedzi konstelacje Ryb, Wieloryba i Barana, świecąc jeszcze dość mocno. W nocy z niedzieli 30 sierpnia na poniedziałek 31 sierpnia można było obserwować Księżyc w fazie 98%, oddalający się od gwiazdy λ Aquarii oraz planety Neptun. O godzinie podanej na mapce Księżyc górował na wysokości około 35°, a gwiazda λ Aqr była oddalona o ponad 12° na południowy zachód od niego, zaś Neptun był kolejne 3° dalej w tym samym kierunku. Oczywiście zarówno λ, świecąca z jasnością +3,7 magnitudo, jak i Neptun (jasność obserwowana +7,8 magnitudo) ginęły w silnym blasku naturalnego satelity Ziemi, ale każdej kolejnej nocy Księżyc będzie oddalał się od obu ciał niebiańskich, jednocześnie zmniejszając fazę swojej tarczy, stąd coraz mniej będzie przeszkadzał w ich obserwacji.

We wtorek 1 września przypada tegoroczna opozycja ostatniej planety Układu Słonecznego, zatem ten tydzień jest okresem najlepszej widoczności Neptuna w tym sezonie obserwacyjnym. Planety należy szukać mniej więcej w połowie drogi między gwiazdami λ Aquarii, a σ Aquarii, niedaleko której Neptun krążył w poprzednim sezonie obsewacyjnym. Od pierwszej z wymienionych gwiazd Neptuna dzieli obecnie 3,5 stopnia, natomiast od drugiej – 2,7 stopnia. Neptun porusza się ruchem wstecznym z maksymalną obecnie prędkością, około 11'/tydzień i w kolejnych tygodniach będzie zbliżał się do gwiazdy σ Aqr. Przy zmianie ruchu na prosty, gdzieś w połowie listopada od σ Aqr będzie dzieliło Neptuna tylko 1,5 stopnia (wtedy λ Aqr będzie odległa od niego o prawie 5°). Planeta świeci blaskiem +7,8 wielkości gwiazdowej, a najwyżej na nieboskłonie jest przed godziną 1 w nocy, na wysokości niecałych 30° nad południowym widnokręgiem. W tym tygodniu Neptun przejdzie niedaleko gwiazdy, o oznaczeniu katalogowym HIP 111910, której jasność obserwowana to +6,9 magnitudo, zatem wyraźnie jaśniej od Neptuna. W niedzielę 6 września odległość między tymi ciałami niebiańskimi zmniejszy się do nieco ponad 3 minut kątowych.

W nocy z poniedziałku 31 sierpnia na wtorek 1 września oraz z wtorku 1 września na środę 2 września Księżyc będzie mijał kolejnego gazowego olbrzyma Układu Słonecznego, czyli planetę Uran. Do opozycji tej planety zostało niecałe półtora miesiąca, zatem ona też widoczna jest już bardzo dobrze, ale najlepsze warunki do jej obserwacji będą w październiku. Uran również porusza się ruchem wstecznym, z prędkością prawie taką samą, jak Neptun, ale do opozycji jeszcze trochę przyspieszy. We wtorek 1 września o godzinie podanej na mapce Uranowi w odległości prawie 11° będzie towarzyszył Księżyc w fazie 93%. Następnej nocy księżycowa tarcza będzie oświetlona w 85%, zaś Uran będzie oddalony od niej o niecałe 5°, tylko po drugiej stronie. Natomiast w niedzielę 6 września siódma planeta Układu Słonecznego będzie już tworzyła trójkąt prawie prostokątny z gwiazdami ζ i 88 Psc, z kątem prostym przy planecie (90° ten kąt osiągnie w nocy z 6 na 7 września).

W nocy ze środy na czwartek Srebrny Glob odwiedzi gwiazdozbiór Barana, a oświetlenie widocznej z Ziemi jego części spadnie do 76%. O godzinie podanej na mapce 3 główne gwiazdy tej konstelacji: Hamal, Sheratan i Mesarthim będą się znajdowały ponad 13° na północ od naturalnego satelity Ziemi. Jednocześnie około 10° na zachód od Księżyca będzie można odnaleźć najjaśniejszą gwiazdę Ryb, czyli Alrishę, natomiast w takiej samej odległości, tyle że na południe, będzie świeciła gwiazda Menkar, z konstelacji Wieloryba.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie Marsa i Wenus w pierwszym tygodniu września 2015 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Po obserwacjach Księżyca warto poczekać do rana, na pojawienie się pary planet Wenus-Mars. W tym tygodniu odległość między oboma planetami będzie się zmieniała bardzo niewiele i pozostanie prawie taka sama, jak w zeszłym tygodniu, czyli mniej więcej 9°. Wenus wędruje obecnie na pograniczu gwiazdozbiorów Raka i Hydry, jakieś 2° na południe od gwiazdy Acubens, czyli α Raka, natomiast Mars jest na pograniczu gwiazdozbiorów Raka i Lwa, niecałe 9° na wschód od gromady otwartej gwiazd M44, gdzie świeci blaskiem +1,8 magnitudo.

Wenus świeci obecnie blaskiem -4,4 magnitudo (prawie 300 razy jaśniej od Marsa), który w kolejnych kilkunastu dniach będzie jeszcze trochę rósł. Planeta oddala się od Ziemi i dlatego przez cały czas jej tarcza będzie maleć, a faza – rosnąć. Stąd z każdym kolejnym tygodniem będzie ona coraz mniej atrakcyjnym celem dla posiadaczy lornetek i teleskopów, ale na razie jej tarcza ma jeszcze dużą średnicę (w niedzielę 6 września 48″), oraz małą fazę (tego samego dnia 14%). W tym tygodniu Wenus wykonywać będzie zakręt na swojej pętli po niebie, zmieniając swój ruch z wstecznego na prosty, stąd choć chwilowo Czerwona Planeta się oddali od niej, to w kolejnych tygodniach dystans między tymi planetami będzie maleć, aż do niewiele ponad 0,5 stopnia na początku listopada br. Po drodze obie planety miną powracającego na nocne niebo po spotkaniu ze Słońcem Jowisza, tworząc dość ciasny, zmieniający się z nocy na noc, układ w trzeciej dekadzie października. Już teraz warto się na niego szykować.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Saturna w pierwszym tygodniu września 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Na koniec została planeta Saturn, która świeci obecnie z jasnością +0,5 magnitudo, a jej tarcza ma średnicę 17″. W tym tygodniu Saturn zbliży się do gwiazdy Graffias ze Skorpiona na odległość 4,5 stopnia i w rejonach położonych na południe od basenu Morza Śródziemnego jest widoczny jeszcze całkiem dobrze (na Malcie – szerokość geograficzna 36°N – w momencie rozpoczęcia się nocy astronomicznej planeta wznosi się jeszcze na wysokości ponad 20°, w Dakarze – szerokość geograficzna 14°N – o tej samej porze planeta jest na wysokości ponad 40°), natomiast na średnich i wysokich północnych szerokościach geograficznych planeta jest widoczna słabo. W środkowej Polsce o godzinie podanej na mapce Saturn znajduje się na wysokości zaledwie 7°, ale wtedy jeszcze nie jest do końca ciemno. W momencie rozpoczęcia się nocy astronomicznej, pół godziny później, niż pokazane na mapce, planeta wznosi się już tylko na wysokość 4° i jej obserwacja jest praktycznie niemożliwa. Tzn. da się ją oczywiście złapać w teleskopie, ale widok w okularze będzie pozostawiał wiele do życzenia. Grube warstwy naszej atmosfery skutecznie utrudnią podziwianie pierścieni planety, czy też jej najjaśniejszych księżyców. Niestety na lepsze warunki obserwacyjne tej planety w naszym kraju musimy poczekać do następnego sezonu obserwacyjnego, czyli gdzieś do przełomu zimy i wiosny przyszłego roku.