Niecałą dobę temu zaczęła się astronomiczna wiosna. Pierwszy jej tydzień będzie mocno rozświetlony przez znajdujący się blisko pełni Księżyc. Pełnia będzie w środę 23 marca, a tuż przed nią Srebrny Glob minie Jowisza. Następnie Księżyc podąży ku parze planet Mars – Saturn, którą dogoni tydzień po spotkaniu z Jowiszem. Poza Księżycem i trzema jasnymi planetami warto odnaleźć gwiazdę 69 Orionis,leżącą w północno-wschodniej części tej konstelacji, przy granicy z Bliźniętami. Jest to gwiazda, która na ciemnym niebie jest widoczna gołym okiem, ale we wtorek 22 marca zniknie ona na niecałą sekundę, przesłonięta przez planetoidę, co będzie można zaobserwować w północnej części naszego kraju. Jak co roku w ostatnią niedzielę marca zmienia się czas z zimowego na letni, zatem trzeba pamiętać tej nocy o przestawieniu zegarków z godziny 2 na 3.

Trzecia dekada marca będzie jeszcze bardziej rozświetlona przez Księżyc, niż poprzedni tydzień, co będzie szczególnie dokuczliwe dla tych, co chcieliby spróbować dostrzec Kometa P/2016 BA14 wykona historyczny przelot w pobliżu Ziemi„>dwie komety, przelatujące blisko Ziemi, ale także słabsze gwiazdy, jak np. 69 Orionis, o której napiszę potem. W pierwszym tygodniu wiosny Księżyc przejdzie przez pełnię, odwiedzając przy tym gwiazdozbiory Lwa, Panny oraz Wagi, pozostając na nieboskłonie przez całą, albo prawie całą noc.

W noc poniedziałkową naturalny satelita Ziemi będzie miał fazę ponad 98% i będzie przebywał na tle pierwszego z wymienionych gwiazdozbiorów. Blisko niego będzie świecić największa planetu Układu Słonecznego, co pokazuje, że od jej opozycji nie upłynęło jeszcze dużo czasu. Jednak warunki obserwacyjne Jowisza zaczynają się powoli pogarszać. Pod koniec tygodnia będzie on świecił z jasnością około -2,4 magnitudo, a jego tarcza będzie mieć średnicę 44″.

W układzie księżyców galileuszowych w najbliższych dniach też będzie można być świadkiem wielu zjawisk, w tym 3-krotnie przejścia dwóch księżyców i ich cieni po tarczy ich planety macierzystej, jednak pierwsze takie przejście będzie we wtorek nad ranem, gdy Jowisz będzie już zachodził, a niebo będzie jasne, drugie – to bardzo dobrze widoczne – będzie miało miejsce w nocy ze środy na czwartek 23/24 marca, natomiast trzecie – w piątek 25 marca wieczorem, tuż po zmierzchu, a więc początkowo na jasnym jeszcze niebie.

Szczegółowe informacje na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night) pokazuje poniższa lista:

• 21 marca, godz. 5:16 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 5″, 179″ na wschód od tarczy Jowisza,
• 21 marca, godz. 21:09 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 3″, 105″ na wschód od tarczy Jowisza,
• 22 marca, godz. 4:44 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 22 marca, godz. 4:58 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 22 marca, godz. 5:16 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 22 marca, godz. 5:24 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 23 marca, godz. 2:10 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 23 marca, godz. 4:48 – wyjście Io z cienia Jowisza, 7″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 23 marca, godz. 23:18 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 23 marca, godz. 23:20 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 23 marca, godz. 23:24 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 23 marca, godz. 23:40 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 6″, na tarczy Jowisza,
• 23 marca, godz. 23:46 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 24 marca, godz. 0:48 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
• 24 marca, godz. 1:38 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 24 marca, godz. 2:00 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 24 marca, godz. 2:30 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 24 marca, godz. 2:46 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 11″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 24 marca, godz. 4:04 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
• 24 marca, godz. 20:36 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 24 marca, godz. 23:16 – wyjście Io z cienia Jowisza, 8″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 24 marca, godz. 23:57 – minięcie się Ganimedesa (N) i Kallisto w odległości 23″, 225″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 18:04 – od zmierzchu Io i Europa przy wschodnim brzegu tarczy planety,
• 25 marca, godz. 18:14 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 25 marca, godz. 18:42 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 25 marca, godz. 20:04 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 20:30 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 21:30 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 21:56 – minięcie się Io (N) i Kallisto w odległości 21″, 32″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 25 marca, godz. 22:37 – minięcie się Europy (N) i Kallisto w odległości 24″, 29″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 26 marca, godz. 3:04 – Kallisto chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 26 marca, godz. 4:20 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 5″, 104″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 26 marca, godz. 5:18 – wyjście Kallisto zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
• 26 marca, godz. 21:40 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 7″, 168″ na zachód od tarczy Jowisza,
• 27 marca, godz. 19:10 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 22″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia).

Przez dwie następne noce, czyli we wtorek 22 marca i w środę 23 marca Księżyc będzie praktycznie w pełni, która wypada tym razem w środę 23 marca o 13:01 naszego czasu, zatem prawie 12 godzin później i wcześniej, niż ma miejsce sytuacja pokazana na mapkach. We wtorek blisko Księżyca nie będzie żadnej gwiazdy, ani planety. Tej nocy Jowisz będzie oddalony od Srebrnego Globu o jakieś 10°, natomiast 3° dalej, tylko w kierunku północnym świecić będzie Denebola, czyli druga co do jasności gwiazda Lwa, leżąca na wschodnim brzegu charakterystycznego lwiego żelazka. Natomiast w środę Księżyc przejdzie mniej więcej 2° na południe od Porrimy, czyli jednej z jaśniejszych gwiazd Panny, która na mapach nieba jest oznaczana grecką literą γ.

Czwartek 24 marca naturalny satelita Ziemi również spędzi w konstelacji Panny, piątek 25 marca zresztą też. Jednak to w czwartek czeka go spotkanie ze Spiką, najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Panny. O godzinie podanej na mapce tarcza Księżyca będzie oświetlona w 98%, zaś Spikę będzie można odnaleźć w odległości 5° prawie dokładnie pod nią.

Weekend Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Wagi. W sobotę jego faza spadnie do 89% i będzie on przecinał linię, łączącą dwie najjaśniejsze gwiazdy Wagi, czyli Zuben Eschamali (oznaczanej na mapach grecką literą β oraz Zuben Elgenubi (oznaczana literą α). Bliżej, niecałe 3° Srebrny Glob będzie miał do drugiej z wymienionych gwiazd, pierwsza będzie ponad 2-krotnie dalej. Ostatniej nocy tego tygodnia Księżyc będzie kontynuował wędrówkę przez gwiazdozbiór Wagi, a jego tarcza będzie miała fazę 83%.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Marsa i Saturna w czwartym tygodniu marca 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Już całkiem blisko tej tarczy tej nocy będzie znajdowała się planeta Mars. Na mapce pokazana jest sytuacja w niedzielę rano (o 4:36 czasu już letniego), gdy Księżyc będzie oddalony od Marsa o ponad 20°, ale o godzinie podanej na poprzedniej mapce Srebrny Glob od Czerwonej Planety będzie dzielił dystans 10°, ale to będzie jak jeszcze zarówno satelita Ziemi, jak i planeta będą nisko nad horyzontem, tuż po ich wschodzie. Mars wciąż porusza się ruchem prostym, choć szykuje się już do zakrętu i zwalnia swój ruch. Przez cały czas planeta jaśnieje i zwiększa swoją średnicę kątową, dzięki czemu dostrzeżenie szczegółów i fazy jej tarczy staje się coraz łatwiejsze, choć niskie położenie nad widnokręgiem dodatkowo utrudnia to zadanie. W tym tygodniu Mars zwiększy jasność do -0,4 wielkości gwiazdowej, a średnica jego tarczy przekroczy 11″, przy fazie 92%. Mars oddali się już od gwiazdy Graffias na ponad 3°.

Za to właśnie na zakręcie swojej pętli, kreślonej na niebie jest znajdująca się niecałe 10° na wschód od Marsa planeta Saturn. Zmieni ona ruch z prostego na wsteczny w piątek 25 marca, a ponieważ Mars jeszcze przez ponad 2 tygodnie będzie poruszał się ruchem prostym, dystans między planetami jeszcze trochę zmaleje. Obecnie jasność Saturna wzrosła już do +0,3 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza ma średnicę 17″. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem wschodnia) przypada w tym tygodniu we wtorek 22 marca.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie gwiazdy 69 Orionis na początku trzeciej dekady marca, gdy w 2016 r. dojdzie do jej zakrycia przez planetoidę (51915) 2007 QF71. Planetoida (o jasności obserwowanej 17,9 magnitudo) zakryje tę gwiazdę (o jasności obserwowanej +4,9 magnitudo) na mniej niż sekundę, około godziny 18:51 UT, czyli 19:51 czasu CET, który tego dnia obowiązuje w Polsce, zatem na chwilę blask gwiazdy spadnie o prawie 13 magnitudo!     Niestety obserwacji zjawiska nie ułatwi będący wtedy w pełni Księżyc, choć będzie on ponad 80° od gwiazdy 69 Ori.     Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Na koniec napiszę o zjawisku, które nie zdarza się często, a będzie to zakrycie gwiazdy przez planetoidę. Tym razem zakrywana gwiazda będzie dość jasna, bo będzie to 69 Orionis, która świeci z jasnością obserwowaną +4,9 magnitudo, zatem na ciemnym niebie jest bez problemu widoczna gołym okiem. Gwiazda ta nie jest tak trudna do odnalezienia, ponieważ znajduje się ona w północno-wschodniej części gwiazdozbioru Oriona, niedaleko jego granicy z gwiazdozbiorami Bliźniąt i Byka, prawie dokładnie w połowie drogi między Betelgeuzą z Oriona, a gwiazdą Tejat Posterior z Bliźniąt (po ok. 8° od obu wymienionych gwiazd) oraz niewiele ponad 6° na zachód od Alheny, czyli trzeciej co do jasności gwiazdy Bliźniąt. W tym miejscu na niebie znajduje się trapez, którego południowa podstawa złożona jest z gwiazd o jasnościach +4,4 magnitudo ξ Ori (lewy dolny róg) oraz ν Ori (prawy dolny róg), natomiast górną podstawę – choć nie jest ona równoległa do podstawy dolnej – tworzą gwiazdy 72 Ori (jasność +5,3 magnitudo, lewy górny róg) i właśnie 69 Ori (jasność +4,9 prawy górny róg trapezu). Gwiazdy ν Ori oraz 69 Ori dzieli dystans około 100 minut kątowych, czyli niewiele więcej, niż 3 średnice kątowe Księżyca. Zatem cały ten trapez mieści się w polu widzenia teleskopu o niezbyt dużym powiększeniu.

Natomiast planetoida, która będzie zakrywała tę gwiazdę to (51915) 2001 QF71, mająca też nazwę Andry. Jest to mała planetoida z głównego pasa planetoid. Jej rozmiar szacowany jest na jakieś 15 km. Stąd jej jasność wynosić będzie wtedy 17,9 wielkości gwiazdowej, czyli nie da się jej zobaczyć w lornetkach i małych teleskopach, a zakrycie nie będzie długie, będzie trwało niecałą sekundę. Pas widoczności zakrycia będzie przebiegał na północ od Irlandii, przez pogranicze angielsko-szkockie, północne Niemcy, północną Polskę, Ukrainę, Rosję i Kazachstan. W Polsce pas będzie przebiegał mniej więcej od okolic Świnoujścia na północnym zachodzie, przez Piłę, Bydgoszcz, Toruń, do miejscowości Siemiatycze na wschodzie. Na Pomorzu Zachodnim gwiazda zniknie na chwilę około godz. 19:52:25 czasu polskiego, zaś na wschodzie – niecałe pół minuty później.

Gdyby nie to, że wtedy będzie pełnia Księżyca, to jeśli tylko chmury pozwolą, zakrycie będzie bardzo dobrze widoczne w Polsce, ponieważ w tym momencie będzie już prawie noc astronomiczna (we wschodniej Polsce nawet nie prawie, tylko na pewno), a 69 Ori będzie wtedy się znajdowała na wysokości ponad 47° nad południowo-zachodnim widnokręgiem. Niestety bardzo jasny sporo utrudni obserwowanie tego zjawiska. Pocieszać się można tym, że od tego miejsca będzie on oddalony o 82°, czyli jego bezpośrednie światło prawie nie będzie wpadać do teleskopu.

Więcej informacji o tym zjawisku można przeczytać na stronie www.asteroidoccultation.com.