Rozpoczął się już trzeci miesiąc kalendarzowej wiosny, a to oznacza, że jeszcze tylko przez niecałe 30 dni dzień będzie się wydłużał. W dniu przesilenia letniego (w tym roku 21 czerwca, tuż po północy naszego czasu) dzień będzie najdłuższy, a potem zacznie się skracać. Wraz z wysokim położeniem Słońca na niebie około południa od trzeciej dekady maja do początku sierpnia trwa w Polsce sezon na łuki okołohoryzontalne. Na nocnym niebie wieczorem na zachodzie świeci zniżający się do widnokręgu Jowisz, zaś na południowym wschodzie – będące blisko opozycji planety Mars i Saturn oraz oddalający się od pełni Księżyc, które dopiero wschodzą. W drugiej połowie nocy można obserwować także nadal jasną mirydę R Andromedae.

Łuk okołohoryzontalny, to barwna tęcza, powstająca, gdy światło słoneczne załamuje się w sześciokątnych kryształkach lodu, składających się na chmury pierzaste. Jednak, aby światło mogło się załamać i wyjść poza taki kryształ, Słońce musi być na wysokości co najmniej 58° nad widnokręgiem. Dlatego szansa na ich wystąpienie silnie zależy od szerokości geograficznej. Im bliżej równika, tym oczywiście szansa na dostrzeżenie takiego zjawiska większa (link do strony w języku angielskim). W Polsce południowej sezon na takie zjawiska trwa gdzieś od połowy maja do początku sierpnia. Nad Bałtykiem oczywiście sezon jest znacznie krótszy. Zaś na północ od szerokości geograficznej 55° wystąpienie takiego łuku jest niemożliwe. Dlatego w wiosenno-letnie dni, gdy Słońce prześwieca przez wysokie chmury, około południa warto się im przyglądać i mieć aparat w pogotowiu, gdyż barwy łuku okołohoryzontalnego są dużo czystsze i intensywniejsze niż w zwykłej tęczy.

Więcej o zjawiskach optycznych w naszej atmosferze można poczytać na znakomitej stronie www.atoptics.co.uk (w języku angielskim), którą w tym miejscu polecam. Szczególnie jej podstronę Optics Picture of the Day (Optyczne Zdjęcie Dnia), na której codziennie można obejrzeć ładne zdjęcie, wraz z wyjaśnieniem przedstawianego zjawiska (opis niestety dla znających język angielski).

Przechodząc do tego, co dzieje się na niebie nocnym, zacznę od Księżyca, który nadal będzie dominował na niebie, szczególnie na początku tygodnia, gdy będzie bliski pełni. W kolejnych nocach naturalny satelita Ziemi będzie zbliżał się do ostatniej kwadry (przez którą przejdzie w niedzielę 29 maja po południu naszego czasu) i jego blask będzie wyraźnie słabł. Jednak jeszcze na samym początku tego tygodnia, w nocy z niedzieli 22 maja na poniedziałek 23 maja będzie można obserwować Księżyc w fazie 99%, świecący 2,5 stopnia na północ od Saturna.

Ostatnia z jasnych planet Układu Słonecznego jest kilkanaście dni przed opozycją, stąd świeci teraz bardzo jasno, blaskiem 0 magnitudo, a zatem porównywalnym z Wegą w Lutni, zaś jej tarcza ma średnicę 18″. Saturn przechodzi przez południk lokalny około godziny 1 w nocy, zatem przebywa nad widnokręgiem praktycznie przez całą noc. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem wschodnia) przypada w środę 25 maja.

Trzy następne noce Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Strzelca (noc wcześniej był w Wężowniku), gdzie będzie stopniowo zmniejszał swoją fazę od 96% we wtorek 24 maja do 84% w czwartek 26 maja. W środę 25 maja Księżyc przejdzie nieco ponad 7° na północ od gwiazdy Nunki oraz niecałe 5° na północ od najjaśniejszej gromady kulistej gwiazd w Strzelcu M22. Jej jasność to +6,5 wielkości gwiazdowej. Obecność jasnego Srebrnego Globu nie będzie ułatwiała wypatrzenia jej, ale warto zapamiętać jej położenie i wrócić do niej kilka dni później, gdy Księżyc nie będzie już przeszkadzał swoim blaskiem.

Natomiast trzy ostatnie noce tego tygodnia Księżyc ma zaplanowane na odwiedziny gwiazdozbiorów Koziorożca i Wodnika. Najpierw Księżyc wejdzie oczywiście do Koziorożca, ale ze względu na dość pozawijane granice tych gwiazdozbiorów naturalny satelita Ziemi wejdzie na kilkanaście godzin do gwiazdozbioru Wodnika, potem ponownie na kilkanaście godzin wejdzie do Koziorożca, aby następnie znowu zawitać do Wodnika. W piątek 27 maja Księżyc w fazie 76% będzie świecił niewiele ponad 2° na południowy wschód od gwiazdy Dabih (β Cap) i jednocześnie 4,5 stopnia w prawie tym samym kierunku od gwiazdy Algiedi (α Cap). Dobę później tarcza Srebrnego Globu będzie oświetlona w 66%, a będzie go można dostrzec jakieś 8,5 stopnia na południe od gwiazdy Sad al Suud (β Aqr), zaś 5° dalej w tym samym kierunku świecić będzie znana gromada kulista gwiazd M2, która świeci blaskiem tylko 1 magnitudo mniejszym, niż wspominana wcześniej M22.

Mapka pokazuje położenie Marsa i Saturna w czwartym tygodniu maja 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Około 13° na zachód od Saturna świeci o wiele od niego jaśniejszy Mars, który nie zmieścił się na poprzedniej mapce. Czerwona Planeta w niedzielę 22 maja znalazła się w Mars w opozycji„>opozycji względem Słońca, ale najbliżej Ziemi (nieco ponad 75 milionów km od nas) znajdzie się w ostatnich dniach maja. Mars świeci obecnie z jasnością -2 magnitudo, zaś jego tarcza ma średnicę 19″, czyli więcej, niż tarcza Saturna, co nie zdarza się często. Jedyne, o co można mieć pretensje, zarówno do Marsa, jak i do Saturna, to położenie obu planet na niebie. W Polsce ich wysokość nad widnokręgiem nie przekracza 20°. Czerwona Planeta przecięła już linię, łączącą gwiazdy Graffias i Dschubba z charakterystycznego łuku gwiazd w północno-zachodniej części Skorpiona, i jeszcze w tym tygodniu wkroczy do gwiazdozbioru Wagi.

Mapka pokazuje położenie mirydy R Andromedae w czwartym tygodniu maja 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Po obserwacjach planet i Księżyca warto odszukać gwiazdę zmienną R Andromedae, czyli mirydę z okresem zmienności 409 dni. Nie jest ona trudna do odnalezienia, ponieważ znajduje się niecałe 5° na zachód od widocznej gołym okiem Mgławicy Andromedy, zatem mieści się z nią w jednym polu widzenia standardowej lornetki, niezbędnej do dostrzeżenia R And, której jasność jest nadal duża, ale poniżej 6 magnitudo i zaczyna powoli maleć.

Mapka pokazuje położenie Jowisza w czwartym tygodniu maja 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Na niebie wieczornym po zachodniej stronie nieba króluje Jowisz, którego warunki obserwacyjne wyraźnie się pogarszają z tygodnia na tydzień. Planeta coraz bardziej odsuwa się od południka lokalnego, schodząc z nieboskłonu nieco po godzinie 2. Stąd na jej obserwacje jest coraz mniej czasu, a dodatkowo nie można jej obserwować (lub jest to bardzo trudne) przy przejściu przez południk lokalny, ponieważ mamy wtedy jeszcze dzień. Blask Jowisza spadł do -2,1 wielkości gwiazdowej, zaś jego tarcza ma średnicę 38″.

W układzie księżyców galileuszowych największej planety Układu Słonecznego w tym tygodniu z terenu Polski będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 23 maja, godz. 21:39 – minięcie się Kallisto (N) i Io w odległości 15″, 49″ na zachód od tarczy Jowisza.
  • 23 maja, godz. 22:00 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
  • 23 maja, godz. 23:28 – wejście cienia Kallisto na tarczę Jowisza,
  • 23 maja, godz. 23:50 – wejście Ganimedesa w cień Jowisza, 17″ na wschód od tarczy planety (początek zaćmienia),
  • 24 maja, godz. 1:02 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 24 maja, godz. 1:38 – zejście cienia Kallisto z tarczy Jowisza,
  • 24 maja, godz. 22:12 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 24 maja, godz. 23:26 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 25 maja, godz. 0:28 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 25 maja, godz. 1:44 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 25 maja, godz. 23:04 – wyjście Io z cienia Jowisza, 20″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 26 maja, godz. 21:42 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 28 maja, godz. 20:47 – od zmierzchu cień Europy na tarczy Jowisza, w jej północno-zachodniej ćwiartce,
  • 28 maja, godz. 22:04 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher