Przed trzema dniami IUPAC (Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej) zdecydowała się uhonorować wielkiego astronoma. Copernicium (Cn) – to oficjalna (łacińska i angielska) nazwa pierwiastka znanego dotychczas jako ununbium.

Atomy ununbium zostały po raz pierwszy zsyntetyzowane 9 lutego 1996 w niemieckim ośrodku badań ciężkich jonów GSI (Gesellschaft für Schwerionenforschung) w Darmstadt. Izotop o liczbie masowej 277 (i czasie połowicznego rozpadu 0,7 ms) uzyskano bombardując tarczę z ołowiu jonami cynku-70. Reakcja ta została powtórzona w tym samym ośrodku cztery lata później, oraz w japońskim RIKEN w roku 2004. Odkrycie zostało uznane przez IUPAC i podobne ciało zajmujące się fizyką, IUPAP, w 2001. Do dziś poznano już ok. 9 izotopów tego pierwiastka, z których najstabilniejsze mogą mieć czasy połowicznego rozpadu rzędu minut.

Bezsporne pierwszeństwo odkrycia należące do naukowców z GSI dało im prawo wyboru nazwy pierwiastka. 14 lipca 2009 zdecydowali się oni na nazwę copernicium i symbol Cp, „by uhonorować wybitnego naukowca, który zmienił nasze widzenie świata”. Ponieważ jednak symbol Cp był w przeszłości używany w odniesieniu do pierwiastka cassiopeium (zanim jego nazwa zwyczajowa została ustalona jako lutetium – lutet), zdecydowano się zmienić go na Cn. Po półrocznym okresie przeznaczonym na dyskusję w środowisku naukowym, 19 lutego propozycja została zatwierdzona przez IUPAC.

Dla porównania Mikołaj Kopernik z 1982 roku:)

Copernicium jest obecnie najcięższym pierwiastkiem posiadającym nazwę zwyczajową. Istnieje jeszcze pięć cięższych od niego (liczby atomowe 113-116 oraz 118), które zostały zsyntetyzowane, ale jeszcze nie są ochrzczone. Można o nich (a także o wszystkich pierwiastkach hipotetycznych, jeszcze nie odkrytych) mówić posługując się nazwami systematycznymi, tworzonymi w prosty sposób od liczby atomowej danego pierwiastka. Zgodnie z tą konwencją, najcięższy znany pierwiastek to ununoktium.

Nazwy zwyczajowe pierwiastków leżących w układzie okresowym za aktynowcami były (zwłaszcza w czasach zimnej wojny) przedmiotem sporów ocierających się o politykę. Konkurujące ze sobą ośrodki: Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley oraz Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych w Dubnej spierały się o pierwszeństwo odkrycia pierwiastka 104 i w związku z tym lansowały dwie różne nazwy – w literaturze zachodniej pojawiał się rutherford (Rf), we wschodniej – kurczatow (Ku). Racja została później przyznana Amerykanom i obowiązująca jest nazwa pierwsza; druga trafiła na listę „zakazaną”, co oznacza, że żaden przyszły pierwiastek nie będzie jej nosił. Dla odmiany Amerykanie „przegrali” bitwę o pierwiastek 105, który nie nazywa się hahnium (Ha), lecz dubn (Db).

Od kilku lat palmę pierwszeństwa w odkryciach nowych pierwiastków dzierży nie Berkeley ani Dubna, lecz właśnie GSI. Wszystkie pierwiastki od 107 do 112 zostały odkryte właśnie tam, co odzwierciedlają ich nazwy: bohr, has, meitner, darmsztadt, roentgen i właśnie copernicium. Polska nazwa tego ostatniego jeszcze nie istnieje (musi się w jej sprawie wypowiedzieć odpowiednia komisja Polskiego Towarzystwa Chemicznego), ale zapewne będzie brzmieć ona po prostu „kopernik”.

Autor

Paweł Laskoś-Grabowski