Dzisiaj rano podpisana została umowa akcesyjna o wstąpieniu Polski do konsorcjum Europejskiego Obserwatorium Południowego (European Southern Observatory – ESO). Umożliwi to polskim astronomom dostęp do obecnej infrastruktury ESO, a także kształtowanie przyszły projektów organizacji.

Umowa została podpisana w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego przez panią minister prof. Lenę Kolarską-Bobińską oraz dyrektora generalnego ESO, Holendra prof. Tima de Zeeuwa. W uroczystości uczestniczyli także przedstawiciele polskiego środowiska astronomicznego, którzy przez ostatnie kilkanaście miesięcy starali się o podpisanie takiego porozumienia.

Następnie w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie odbyła się specjalna sesja „Polska – ESO”, w której uczestniczyli dyrektorzy instytutów astronomicznych, astronomowie oraz politycy. Profesor de Zeeuw przedstawił krótko historię ESO oraz obecnie należące do niej teleskopy, zaś dr Joe Liske mówił o najnowszym projekcie organizacji, jakim jest budowa Europejskiego Ogromnie Wielkiego Teleskopu (European Extremaly Large Telescope – E-ELT). Profesor Kazimierz Stępień omówił niedawne osiągnięcia polskich astronomów, tak w dziedzinie obserwacyjnej, jak i teoretycznej, zaś prof. Grzegorz Pietrzyński mówił o przyszłości czekającej astronomię w Polsce.

Wstąpienie do ESO to nie tylko zysk dla naukowców, ale także nowe możliwości dla biznesu nowoczesnych technologii. Polskie firmy będą od teraz mogły startować w przetargach na budowę instrumentów oraz realizację innych zamówień, co powinno przyczynić się do rozwoju tego sektora gospodarki.

Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope – VLT) w Paranal. Najbardziej zaawansowane na świecie naziemne urządzenia astronomiczne obejmują cztery 8,2-metrowe Teleskopy Główne, cztery 1,8-metrowe Teleskopy Pomocnicze, Teleskop do Przeglądów VLT (VST) oraz 4,1-metrowy teleskop VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy), widoczny w oddaleniu na sąsiednim wierzchołku górskim. Widok pokazuje także inne struktury, w tym budynek sterowni na przednim brzegu głównej platformy. Źródło: J.L. Dauvergne & G. Hüdepohl (atacamaphoto.com)/ESO

ESO powstała w 1962 jako konsorcjum pięciu europejskich krajów, które zorientowały się, że niektórych projektów nie można przeprowadzić w pojedynkę, gdyż są zbyt drogie, a wspólnie można zdziałać więcej. Polska będzie 15 europejskim członkiem ESO, a w trakcie procedur związanych ze wstąpieniem jest także Brazylia. Kwaterą główna Obserwatorium jest Garching koło Monachium, natomiast wszystkie instrumenty ulokowane są na północy Chile, w miejscach, w których pogoda umożliwia obserwacje przez ponad 90% nocy. W La Silla znajduje się 3,5-metrowy teleskop, w którym jako pierwszym skorzystano z optyki aktywnej. W Paranal znajduje się kompleks 4 dużych 8,2-metrowych i kilku mniejszych teleskopów, nazwany VLT (Very Large Telescope – Bardzo Duży Teleskop), natomiast na Llano de Chajnantor znajduje się położony najwyżej na świecie (ponad 5000 m n.p.m.) kompleks 66 radioteleskopów o średnicach 7 i 12 metrów, który nosi nazwę ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array)

Wizja artystyczna Europejskiego Ogromnie Wielkiego Teleskopu (European Extremely Large Telescope, E-ELT)

Obecnie głównym projektem ESO jest budowa wspomnianego E-ELT. Jego lustro ma składać się z ponad 800 heksagonalnych fragmentów, każdy o średnicy prawie 1,5m. Całkowita średnica powierzchni zbierającej światło ma wynieść prawie 40 metrów, 4 razy więcej niż największe obecnie naziemne teleskopy optyczne. Budowa rozpoczęła się  w lipcu tego roku i ma potrwać około dekady, a całkowity koszt wyniesie ponad miliard euro.

Więcej informacji na temat ESO znajduje się na m. in. na jej polskiej stronie internetowej

Autor

Grzegorz Gajda