W nadchodzących dniach dużo się będzie działo na wieczornym niebie, na którym będzie można obserwować co najmniej 3 planety: Merkurego, Wenus i Jowisza, prawdopodobnie też Marsa oraz wędrującego między nimi Księżyca, który we wtorek po raz pierwszy po 15 latach przerwy zakryje Aldebarana i będzie to można obserwować z północno-wschodnich krańców Polski. Przez całą noc już w niedużych teleskopach widoczna jest Kometa Lovejoya (C/2014 Q2), a w drugiej połowie nocy oprócz niej można obserwować Saturna oraz meteory z roju Lirydów, których maksimum aktywności przypada w nocy z 22 na 23 kwietnia.

Niewiele po zmierzchu na zachodnim nieboskłonie przebywają 4 planety Układu Słonecznego: Wenus, Jowisz, MerkuryMars (w kolejności od najjaśniejszej, do najsłabszej). Oczywiście najłatwiej dostrzec dwie pierwsze, gdyż pojawiają się na niebie niedługo po zachodzie Słońca (Wenus jest widoczna nawet tuż przed zachodem). Merkury też świeci bardzo jasno (porównywalnie z najjaśniejszymi gwiazdami), jednak znajduje się bardzo nisko nad widnokręgiem i do jego dostrzeżenia potrzebne jest nie tylko odsłonięty horyzont, ale także przejrzyste powietrze. Tak samo, jak w przypadku Marsa, jednak Czerwona Planeta jest praktycznie nie do dostrzeżenia gołym okiem, a i przez lornetkę nie będzie to proste zadanie, mimo bliskości dużo jaśniejszego Merkurego.

Godzinę po tym momencie Wenus znajduje się na wysokości prawie 25° nad zachodnim widnokręgiem i akurat jej warunki widoczności zaczynają się wtedy pogarszać, ponieważ kontrast między nią a tłem nieba staje się powoli zbyt duży. Wenus świeci z jasnością -4,1 wielkości gwiazdowej, a jej tarcza ma średnicę 16″ i fazę 69%. O tej samej porze Jowisz przebywa znacznie wyżej, na wysokości prawie 55°, jego tarcza jest ponad dwukrotnie większa od tarczy Wenus i ma średnicę 39″, świeci jednak prawie 2 magnitud słabiej – blaskiem -2,2 magnitudo. Trzeci w kolejności Merkury w ciągu tygodnia zmieni swoją jasność z -1,3 wielkości gwiazdowej w poniedziałek 20 kwietnia do -0,8 w niedzielę 26 kwietnia. W tym samym czasie jego tarcza urośnie z 5 do 6 sekund kątowych, a faza zmaleje z 87 do 70%. Zwiększy się także jego położenie nad widnokręgiem – z niecałego 1 do ponad 5,5 stopnia. Najsłabszy z całej czwórki Mars ma jasność +1,4 wielkości gwiazdowej (mniej od Regulusa z Lwa) i o tej samej porze znajduje się około 2° nad widnokręgiem, stąd jego dostrzeżenie jest bardzo trudne.

Wzajemne odległości między planetami będą się wyraźnie zmniejszać, szczególnie w przypadku Merkurym a Marsem i Merkurym a Wenus. Ale również Wenus z Jowiszem tworzą coraz ciaśniejszą parę. Marsa najłatwiej będzie wypatrzeć w środę 22 kwietnia, gdy nieco ponad 1° na północ od niego przejdzie Merkury. Do końca tygodnia odległość między tymi planetami urośnie do ponad 4,5 stopnia. Tego dnia pierwsza planeta od Słońca zbliży się na 7° do Plejad. W tym samym czasie dystans między Merkurym a Wenus skurczy się do 24°, zaś między Wenus a Jowiszem – do 55°.

Wszystkie cztery planety odwiedzi w tym tygodniu Księżyc. Już minionej właśnie niedzieli był on bardzo blisko Merkurego i Marsa. Jeszcze w poniedziałek będzie blisko nich. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia Księżyc będzie miał fazę 5% i będzie się znajdował na wysokości 9° nad zachodnim widnokręgiem. Merkury z Marsem będą się znajdowały odpowiednio 15 i 12° od niego, na godzinie 4. W tym samym momencie 9° na północ od Księżyca świeciły będą Plejady, zaś 15° nad nim – bardzo jasna Wenus.

Dobę później faza naturalnego satelity Ziemi zwiększy się do 11% i przeniesie się on kilkanaście stopni na wschód, przecinając Hiady i zbliżając się do Aldebarana, czyli najjaśniejszej gwiazdy Byka. W Łodzi, dla której zazwyczaj wykonane są mapki, Księżyc ok. godz. 19:55 (czyli tuż po zachodzie Słońca) minie Aldebarana w odległości 2 minut kątowych, zaś o godzinie podanej na mapce krawędź księżycowej tarczy będzie oddalona od Aldebarana już prawie 9 razy bardziej. Im bardziej na północny wschód, tym odległość między Aldebaranem a Księżycem będzie mniejsza, aż wreszcie na Suwalszczyźnie i Mazurach dojdzie do zakrycia. Granica zjawiska przebiega m.in przez Węgorzewo i Olecko oraz na północ od Augustowa. W Augustowie zakrycie nie będzie widoczne, natomiast w Suwałkach Księżyc już na kilka minut zasłoni najjaśniejszą gwiazdę Byka. Będzie to pierwsze zakrycie Aldebarana przez Księżyc od 15 lat. Okres zakryć tej gwiazdy przez Księżyc powtarza się co prawie 19 lat i trwa prawie 4 lata, dokładnie 49 miesięcy gwiazdowych. Czyli w tym okresie na całej Ziemi będzie widocznych 49 zakryć Aldebarana przez Księżyc, potem nastąpi 15 lat przerwy i kolejny prawie 4-letni okres zakryć.

Więcej o tym zakryciu można poczytać na blogu Janusza Wilanda, który wybiera się w okolice Augustowa na obserwacje tego zjawiska. Kilka słów o nachodzącym sezonie zakryć Aldebarana znajduje się na portalu CloudyNights (po angielsku).

Tego samego wieczoru Księżyc spotka się nie tylko z Aldebaranem, ale również m.in. z Wenus, która przebywa na północ od ekliptyki i będzie świeciła ponad 7° na północ od Księżyca. Dobę później Srebrny Glob nadal będzie przebywał na tle gwiazdozbioru Byka, około 3,5 stopnia na południe od gwiazdy ζ Tauri, czyli południowego rogu Byka. Jego tarcza będzie wtedy oświetlona w 19%.

W czwartek 23 kwietnia Księżyc na chwilę zagości w gwiazdozbiorze Oriona, a wieczorem będzie już znajdował się na tle gwiazdozbioru Bliźniąt. Przed godziną 21 jego faza będzie wynosiła 19% i będzie się on znajdował nieco ponad 2° na prawo od Alheny, czyli trzeciej co do jasności gwiazdy Bliźniąt. W momencie największego zbliżenia, mniej więcej o godz. 0:30 już w piątek 24 kwietnia, południowy brzeg Księżyca będzie się znajdował niecałe pół stopnia na północ od Alheny.

Sobota 25 kwietnia zastanie Księżyc w gwiazdozbiorze Raka. Jego tarcza będzie ośiwetlona w 48% (I kwadra w niedzielę 26 kwietnia tuż przed godziną 2), zaś 8° na północny wschód od niego znajdowała się będzie słynna gromada otwarta gwiazd M44, zwana też Żłóbkiem. 4° dalej i nieco bardziej na lewo znajdował się będzie Jowisz, którego Księżyc minie dobę później (w fazie 58%). W niedzielę wieczorem Srebrny Glob minie największą planetę Układu Słonecznego w oległości 6°.

Jowisz coraz wyraźniej zbliża się do Słońca i na jego obserwacje mamy coraz mniej czasu. W tym tygodniu będzie się on chował za widnokręgiem trochę po godzinie 3, do tego dodaje się coraz późniejszy zmierzch. Razem oba efekty powodują, że czas, w którym można obserwować tę planetę kurczy się obecnie o prawie 40 minut na tydzień. Widać to też po liczbie zjawisk w układzie księżyców galileuszowych, które można obserwować z naszego kraju. Jest ona coraz krótsza. Szczególnie warto je obserwować podczas czterech nocy z tego tygodnia:

  • Noc 21/22 kwietnia: tuż po zachodzie Słońca Io chowa się za tarczą Jowisza. Za nią Io wejdzie w cień Jowisza i pozostanie w nim prawie do północy. Io wyjdzie z cienia Jowisza bardzo blisko Ganimedesa, aby chwilę później przejść za nim. Przed godziną 2 Ganimedes wejdzie na tarczę Jowisza, a nieco ponad pół godziny później na Io pojawi się jego cień.
  • Noc 23/24 kwietnia: o zmierzchu Io na wschód od Jowisza, Europa, Ganimedes i Kallisto – na zachód. Europa i Ganimedes będą blisko zakrętu swojej orbity i będą prawie nieruchomo względem Jowisza, natomiast przez całą noc do Ganimedesa będzie się zbliżała Kallisto. Io początkowo będzie się poruszała dość szybko, ale w drugiej części nocy i ona znieruchmieje. Zatem około godziny 1 tylko Kallisto będzie się wyraźnie przesuwać, pozostałe 3 księzyce będą stały prawie w miejscu.
  • noc 24/25 kwietnia: początkowo wszystkie 4 księżyce na zachód od Jowisza: Europa tuż przy tarczy, znacznie dalej Io, zaś Kallisto będzie już bliżej swojej planety macierzystej, niż Ganimedes. Kwadrans przed 21 Europa schowa się za Jowiszem, Io będzie się od niego oddalać, natomiast Ganimedes z Kallisto będą się zbliżać prawie w tym samym tempie, utrzymując 10″ odległości między sobą. Po północy Ganimedes zacznie w końcu zbliżać się do Kallisto, niestety minięcie się obu księżyców będzie już z Polski niewidoczne.
  • Noc 25/26 kwietnia: o zmierzchu Ganimedes tuż na zachód od tarczy Jowisza, Io i Europa – nieruchome daleko na wschód od niego, Kallisto – za Jowiszem. Po 21 Ganimedes wejdzie w cień Jowisza i zostanie w nim przez prawie 4 godziny. Tuż przed północą zza tarczy Jowisza wyłoni się Kallisto, zaś kwadrans przed 2 Io częściowo przesłoni Ganimedesa.

Więcej szczegółów na temat konfiguracji księżyców galileuszowych Jowisza (na podstawie stron IMCCE oraz Sky and Telescope) w poniższej tabeli:

  • 20 kwietnia, godz. 22:42 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 20 kwietnia, godz. 23:58 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 21 kwietnia, godz. 1:00 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 21 kwietnia, godz. 2:18 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 21 kwietnia, godz. 20:04 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 21 kwietnia, godz. 23:38 – wyjście Io z cienia Jowisza, 21″ na wschód od brzegu tarczy planety, 4″ na zachód od Ganimedesa (koniec zaćmienia),
  • 21 kwietnia, godz. 23:43 – zakrycie Io przez Ganimedesa, 23″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza (początek),
  • 21 kwietnia, godz. 23:48 – zakrycie Io przez Ganimedesa (koniec),
  • 22 kwietnia, godz. 1:56 – wejście Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 21 kwietnia, godz. 2:34 – zaćmienie Io przez Ganimedesa (początek),
  • 21 kwietnia, godz. 2:36 – zaćmienie Io przez Ganimedesa (koniec),
  • 22 kwietnia, godz. 19:50 – od zmierzchu cień Io na tarczy Jowisza, między środkiem a zachodnim brzegiem tarczy,
  • 22 kwietnia, godz. 20:46 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 23 kwietnia, godz. 2:34 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
  • 24 kwietnia, godz. 20:42 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 25 kwietnia, godz. 2:10 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 35″ na wschód od brzegu tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 25 kwietnia, godz. 21:02 – wejście Ganimedesa w cień Jowisza (początek zaćmienia),
  • 25 kwietnia, godz. 23:48 – wyjście Kallisto zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
  • 26 kwietnia, godz. 0:46 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 55″ na wschód od brzegu tarczy planety, 20″ na zachód od Io (koniec zaćmienia),
  • 26 kwietnia, godz. 1:42 – zakrycie Ganimedesa przez Io, 63″ na wschód od tarczy Jowisza (początek),
  • 26 kwietnia, godz. 1:48 – zakrycie Ganimedesa przez Io (koniec),
  • 26 kwietnia, godz. 19:57 – od zmierzchu cień Europy na tarczy Jowisza, na zachód od jej środka,
  • 26 kwietnia, godz. 21:20 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza,
  • 26 kwietnia, godz. 3:28 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 26 kwietnia, godz. 23:23 – zakrycie Io przez Europę, 59″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza (początek),
  • 26 kwietnia, godz. 23:26 – zakrycie Io przez Europę (koniec).

Na koniec opisu tej animacji została jeszcze Kometa Lovejoya (C/2014 Q2). Do końca tego miesiąca będzie ona przemieszczała się przez gwiazdozbiór Kasjopei i zmniejszy swój dystans do Gwiazdy Polarnej do 14°. Kometa dołuje około północy na wysokości prawie 40°, do rana nieznacznie przekraczając tę wysokość.

Mapka z trajektorią tej komety w kwietniu br., wykonana w programie Nocny Obserwator (http://astrojawil.pl/blog/moje-programy/nocny-obserwator/) jest do pobrania tutaj.

Mapka pokazuje położenie Saturna w czwartym tygodniu kwietnia 2015 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W drugiej połowie nocy dobrze widoczna jest planeta Saturn, wschodząca już około godz. 22:30. Saturn porusza się ruchem wstecznym i pod koniec tego i na początku następnego tygodnia minie gwiazdę Graffias w odległości niewiele większej od 1°. Saturn szybko zbliża się do opozycji, która będzie miała miejsce w pierwszej dekadzie maja, dlatego świeci on już dość jasno, blaskiem +0,2 magnitudo, a jego tarcza ma średnicę 18″, co sprawia, że słynne pierścienie Saturna są łatwiejsze do zaobserwowania. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem wschodnia) przypada w tym tygodniu w środę 22 kwietnia. Będzie on wtedy się znajdował 3' (10 średnic planety) na wschód od Saturna, gdzie będzie świecił z jasnością +8,5 magnitudo.

Mniej więcej 35° na południowy wschód od Saturna znajduej się gwiazda Nowa Strzelca 2015 nr 2, która pojawia się nad horyzontem przed godziną 2:30. Godzinę gwiazda ta zajmuje pozycję jakieś 6° nad punktem SSE widnokręgu. Pozycja tej gwiazdy jest zaznaczona na mapce literką „x”. Wybuchła ona niecałe 2° prawie dokładnie na wschód od gwiazdy Kaus Meridianis (δ Sgr, +2,7 mag) i jednocześnie jakieś 4,5 stopnia prawie dokładnie na południe od gwiazdy Kaus Borealis (λ Sgr, +2,8 mag). Dokładniejszą mapkę okolic tej nowej można znaleźć m.in. na stronie amerykańskiego czasopisma Sky and Telescope. Ta nowa zachowuje się dość dziwnie, ponieważ od jej odkrycia zaobserwowano już dwa pojaśnienia i dwa spadki jasności. Obecnie ponownie ona jaśnieje, a jej blask jest oceniany na mniej więcej 4,5 magnitudo.

Mapka pokazuje położenie radiantu Lirydów na początku trzeciej dekady kwietnia 2012 roku.

Mapkę wykonano w GIMPie (http://www.gimp.org) na podstawie obrazków z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Ostatnim, ale wcale nie najmniej atrakcyjnym, akcentem tego tygodnia będą meteory z corocznego roju Lirydów. Meteory te promieniują dość krótko, bo od 16 do 25 kwietnia, z maksimum w okolicach 22 kwietnia. W tym roku przypada ono dokładnie o północy z 22 na 23 kwietnia i możemy się wtedy spodziewać nawet ponad 20 meteorów na godzinę. Ale może ich być też ponad 90 na godzinę, jak to było w 1982 r. Są to całkiem szybkie meteory, ich prędkość zderzenia z naszą atmosferą wynosi 49 km/s, a ich radiant znajduje się jakieś 8° na południowy zachód od Wegi, czyli najjaśniejszej gwiazdy Lutni. Godzinę po zachodzie Słońca radiant Lirydów znajduje się na wysokości ponad 10° nad północno-wschodnim widnokręgiem, górując na wysokości ponad 70° przed godziną 5 rano. Zatem można je obserwować praktycznie przez całą noc, choć może w tym trochę przeszkadzać Księżyc, który – mimo małej fazy 19% – będzie zachodził około północy.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher