W nadchodzących dniach Księżyc będzie coraz bardziej dominował swoim blaskiem. W czwartek 14 kwietnia przejdzie on przez I kwadrę i podąży ku pełni. Na początku tygodnia Księżyc zakryje dwie gwiazdy 5. i 6. wielkości gwiazdowej: 111 i 117 Tauri, natomiast w niedzielę 17 kwietnia spotka się, choć już nie tak blisko, z Jowiszem. Ten tydzień będzie najlepszym okresem widoczności Merkurego na wieczornym niebie podczas tej elongacji. W drugiej części nocy Mars zatrzyma się na swojej pętli po niebie i w przyszłym tygodniu będzie się już poruszał ze wschodu na zachód, oddalając się od Saturna. Widoczna przez lornetki kometa 252P/LINEAR pnie się coraz bardziej na północ i w tym tygodniu przetnie linię, łączącą gwiazdy β i σ Wężownika.

Ten tydzień i początek przyszłego będzie najlepszym okresem wieczornej widoczności Merkurego z dużych północnych szerokości geograficznych. W następny poniedziałek Merkury osiągnie największą odległość kątową od Słońca podczas obecnej elongacji, będzie to 20°, a planeta będzie jeszcze dość jasna. W przyszłym tygodniu Merkury zacznie się zbliżać do Słońca, a jego blask nadal będzie spadać, stąd po maksymalnej elongacji będzie on coraz trudniejszy do dostrzeżenia.

Merkury nadal wędruje około 8° na południowy wschód od najjaśniejszych gwiazd Barana, które jednak będzie trudniej dostrzec, ponieważ najjaśniejsza z nich – Hamal – ma jasność obserwowaną +2 magnitudo. Natomiast pierwsza planeta od Słońca w poniedziałek 11 kwietnia będzie świecić blaskiem -0,7 magnitudo, niestety do niedzieli 17 kwietnia jej jasność spadnie do +0,1 magnitudo. W tym samym czasie tarcza planety urośnie od 6,5 do 7,6 sekundy kątowej, zaś jej faza spadnie z 63 do 41%. Godzinę po zmierzchu Merkury będzie zajmował pozycję około 7-8 stopni nad punktem WNW (czyli w połowie drogi między kierunkiem zachodnim a północno-zachodnim) widnokręgu. W poniedziałkowy wieczór do odszukania Merkurego można wykorzystać Księżyc, który w fazie 25% będzie świecił ponad 40° na wschód od niego. Merkury będzie nieco na prawo od przedłużenia linii, łączącej Księżyc z Aldebaranem.

Mapka pokazuje położenie Księżyca i Jowisza na początku drugiej dekady kwietnia 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Mapkę wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

Jak już było widać na animacji z Merkurym Księżyc zacznie tydzień w gwiazdozbiorze Byka, potem przejdzie do Oriona, Bliźniąt, Raka, Lwa, Sekstantu i ponownie Lwa. W poniedziałkowy wieczór, jeszcze zanim od momentu zachodu Słońca minie godzina, Księżyc zakryje gwiazdę 5. wielkości 111 Tauri, mniej więcej godzinę później ją odkryje, natomiast za kolejne jakieś pół godziny na kilkadziesiąt minut za księżycową tarczą zniknie słabsza o 0,8 magnitudo gwiazda 117 Tauri, która niestety nie zmieściła się we wstawce. W tym czasie tarcza Srebrnego Globu będzie oświetlona w 25%.

W poniższej tabeli podane są momenty zakryć i odkryć dla niektórych polskich miast (podany jest czas urzędowy w Polsce):

Zakrycie gwiazd 111 oraz 117 Tauri przez Księżyc w fazie 25%

11 kwietnia 2016 r.

Miasto111 Tau (5,0 mag)117 Tau (5,8 mag)
ZakrycieOdkrycieZakrycieOdkrycie
Gdańsk20:1821:1821:5522:51
Kraków20:2321:2622:0322:56
Krosno20:2521:2722:0422:56
Łódź20:2121:2322:0022:55
Poznań20:1821:2121:5822:54
Suwałki21:2821:2021:5622:52
Szczecin20:1521:1821:5622:52
Warszawa20:2221:2322:0022:54
Wrocław20:1921:2322:0122:55
Żywiec20:2321:2622:0422:56

Kolejnej doby Księżyc dotrze do gwiazdozbioru Bliźniąt, w którym spędzi jeszcze następny dzień, przechodząc po drodze przez Oriona, ale zrobi to w trakcie dnia. We wtorkowy wieczór naturalny satelita Ziemi będzie miał tarczę oświetloną w 36%. O godzinie podanej na mapce będzie się on znajdował 2,5 stopnia na prawo od Alheny, czyli trzeciej co do jasności gwiazdy Bliźniąt, której jasność obserwowana to +1,9 magnitudo. Do zachodu obu ciał niebieskich, który nastąpi około godziny 1:30 następnego dnia, Księżyc zmniejszy dystans do Alheny o kolejny stopień. Dobę później faza Srebrnego Globu urośnie do 47% (I kwadra w czwartek 14 kwietnia o godz. 6 rano naszego czasu). Do tego momentu przesunie się on kilkanaście stopni na południowy wschód i będzie przecinał linie, łączące dwie najjaśniejsze gwiazdy Bliźniąt, Polluksa (jasność obserwowana +1,2 magnitudo) oraz Kastora (jasność obserwowana +1,6 magnitudo) z Procjonem, czyli najjaśniejszą gwiazdą Małego Psa (jasność obserwowana +0,4 magnitudo). Od Polluksa i Procjona Księżyc będzie dzieliła podobna odległość około 12°.

Dwie kolejne noce Księżyc spędzi w odwiedzinach gwiazdozbioru Raka. W nocy z czwartku 14 kwietnia na piątek 15 kwietnia faza naturalnego satelity Ziemi będzie wynosiła 57%, natomiast dobę później – 67%. Pierwszej nocy Księżyc będzie świecił mniej więcej 7° na południowy zachód od znanej gromady gwiazd M44, 24 godziny później – 10° na południowy wschód od niej. Jednak silny już wtedy blask Księżyca nie będzie ułatwiaj jej odnalezienia. Warto jednak spróbować zapamiętać położenie Księżyca w tych dniach i powrócić do gwiazdozbioru Raka za 2 tygodnie, gdy Srebrny Glob już nie będzie przeszkadzał w obserwacji tej konstelacji. Na ciemnym niebie gołym okiem M44 widoczna jest jako wyraźna mgiełka, ale wystarczy już lornetka, by dostrzec jej pojedyncze gwiazdy i na pewno warto skierować na nią lornetkę, albo teleskop z małym powiększeniem i dużym polem widzenia, aby objąć nim całą gromadę.

Sobotę 16 kwietnia Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Lwa, a jego faza urośnie do tego czasu do 76%. O godzinie podanej na mapce 3,5 stopnia nad Księżycem będzie się znajdowała najjaśniejsza gwiazda tej konstelacji, Regulus, której jasność obserwowana wynosi +1,3 magnitudo.

Ostatniej nocy tego tygodnia Księżyc będzie świecił na tle gwiazdozbioru Sekstantu, choć tuż po zmierzchu w niedzielę 17 kwietnia oraz jeszcze przed zachodem Księżyca rankiem 18 kwietnia będzie on się znajdował na tle gwiazdozbioru Lwa. Po godzinie 23 tarcza Księżyca będzie oświetlona w 85%, a nieco ponad 4° na wschód od niego świecić będzie planeta Jowisz. Do godziny 4 rano dystans między tymi ciałami niebieskimi zmniejszy się do 3°.

Od opozycji Jowisza minął już więcej niż miesiąc, stąd jasność i średnica kątowa planety coraz wyraźniej się zmniejsza. W tym tygodniu Jowisz będzie świecił blaskiem -2,3 wielkości gwiazdowej, zaś jego średnica spadnie do 42″. Planeta nadal porusza się ruchem wstecznym i do końca tygodnia oddali się od gwiazdy χ Leonis (jasność obserwowana +4,6 magnitudo) na ponad 45 minut kątowych.

W układzie księżyców galileuszowych planety z Polski będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 11 kwietnia, godz. 3:08 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 35″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 11 kwietnia, godz. 21:10 – wyjście Kallisto zza tarczy Jowisza, na godz. 7 względem środka tarczy (koniec zakrycia),
  • 12 kwietnia, godz. 1:56 – wejście Kallisto w cień Jowisza, 40″ na wschód od tarczy planety (początek zaćmienia),
  • 12 kwietnia, godz. 4:32 – wyjście Kallisto z cienia Jowisza, 63″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 12 kwietnia, godz. 23:18 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 6″, 104″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 14 kwietnia, godz. 21:14 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 10″, 84″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 15 kwietnia, godz. 2:54 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 16 kwietnia, godz. 0:06 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 0:56 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 1:50 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 2:22 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 3:12 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 3:34 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 4:36 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 16 kwietnia, godz. 21:20 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 17 kwietnia, godz. 0:30 – wyjście Io z cienia Jowisza, 15″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 17 kwietnia, godz. 19:43 – o zmierzchu Io i jej cień na tarczy Jowisza, Io blisko środka, jej cień przy wschodnim brzegu tarczy planety,
  • 17 kwietnia, godz. 20:18 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 17 kwietnia, godz. 20:48 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 17 kwietnia, godz. 21:42 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 17 kwietnia, godz. 22:06 – minięcie się Io (N) i Ganimedesa w odległości 11″, 24″ na zachód od tarczy Jowisza,
  • 18 kwietnia, godz. 0:18 – Ganimedes chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 18 kwietnia, godz. 0:46 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 26″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 18 kwietnia, godz. 3:32 – wyjście Ganimedesa zza tarczy Jowisza, na godz. 8 względem środka tarczy (koniec zakrycia),
  • 18 kwietnia, godz. 3:54 – wejście Ganimedesa w cień Jowisza, 4″ na wschód od tarczy planety (początek zaćmienia).

Animacja pokazuje położenie planet Mars i Saturn oraz komety 252P/LINEAR na początku drugiej dekady kwietnia 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Animację wykonano w GIMP-ie (http://www.gimp.org) na podstawie mapek z programu Starry Night (http://www.starrynighteducation.com).

W drugiej części nocy można obserwować jeszcze dwie jasne planety Układu Słonecznego, Marsa i Saturna, choć nie są one tak jasne, jak Jowisz oraz kometę 252P/LINEAR. Saturn od kilku już tygodni porusza się ruchem wstecznym, natomiast Mars właśnie się zatrzymuje na swojej drodze po niebie i w niedzielę 17 kwietnia zmieni kierunek swojego ruchu z prostego na wsteczny. A ponieważ znajduje się on znacznie bliżej Ziemi, niż Saturn, będzie on się poruszał znacznie szybciej od szóstej planety Układu Słonecznego. Jednak dopóki się nie rozpędzi Saturn trochę go dogoni, stąd najmniejsza odległość między planetami – niecałe 7° i 10', będzie miała miejsce kilka dni później, w środę 20 kwietnia. Potem odległość między tymi planetami będzie rosła aż do końca czerwca, kiedy to Mars zmieni ponownie kierunek ruchu z wstecznego na prosty. Wtedy odległość między tymi planetami urośnie do ponad 18°, zaś w trzeciej dekadzie sierpnia Mars przemknie 4,5 stopnia pod Saturnem.

Na razie jednak warunki widoczności obu planet wyraźnie się poprawiają, ponieważ obie dążą do opozycji względem Słońca. Mars świeci z jasnością -1 magnitudo, a jego tarcza ma średnicę 14″ i fazę 95%. Saturn jest znacznie słabszy, ma jasność +0,3 magnitudo, ale jego tarcza jeszcze jest większa od tarczy Czerwonej Planety i ma średnicę 18″. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem zachodnia) będzie miała miejsce w sobotę 16 kwietnia.

Mars będzie w opozycji do Słońca 22 maja, natomiast Saturn – 3 czerwca, zatem niecałe 2 tygodnie później. Oznacza to też, że również dla Marsa Saturn na przełomie maja i czerwca będzie w opozycji względem Słońca. A jeśli weźmie się pod uwagę, że 9 maja Merkury przejdzie przez koniunkcję dolną ze Słońcem, natomiast Wenus 6 czerwca przez koniunkcję górną – okaże się, że na przełomie maja i czerwca cztery planety Układu Słonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia i Saturn będą ustawione prawie na jednej linii, z tym, że miedzy Wenus, a pozostałymi trzema planetami będzie jeszcze Słońce. Kiedyś, podczas Toruńskiego Festiwalu Nauki i Sztuki, od pewnej pani usłyszałem, że właśnie jak planety, lub planety + Księżyc ustawiają się w jednej linii, to na Ziemi dzieje się coś złego. Nigdy nie weryfikowałem tej informacji, ale na wszelki wypadek radzę wtedy uważać!

Jakieś 25° na północ od Saturna wędruje niespodziewany gość, kometa 252P/LINEAR. Przez cały okres najlepszej widoczności z północnej półkuli Ziemi kometa będzie przebywać na tle gwiazdozbioru Wężownika. W tym tygodniu kometa przetnie linię, łączącą gwiazdy β (jasność 2,8 wielkości gwiazdowej) oraz σ Ophiuchi (jasność +4,3 wielkości gwiazdowej). Kometa przemknie nieco ponad 3° od pierwszej z wymienionych gwiazd i niecały stopień od drugiej. Potem kometa skręci wyraźnie na zachód, w kierunku gwiazdy κ Oph (jasność obserwowana +3,2 magnitudo). Blask samej komety jest oceniany na mniej więcej 7 magnitudo, jednak należy pamiętać, że jest to kometa z bardzo dużą głową, o średnicy ponad 1° i prawie bez widocznego z Ziemi warkocza. Zatem jest ona trudniejsza do dostrzeżenia, niż wynikałoby to z jasności obserwowanej, ponieważ jasność ta jest jasnością sumaryczną, rozkładającą się na cały widoczny przekrój powierzchni komety. Stąd najlepiej ją obserwować przez lornetki, lub teleskopy z małym powiększeniem. Ewentualnie zarejestrować ją na fotografii, do czego zachęcam.

Dokładną mapkę z trajektorią komety 252P/LINEAR do końca kwietnia br., wykonaną w programie Nocny Obserwator, można pobrać tutaj.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher