Pierwszy miesiąc astronomicznej jesieni już się kończy i noce są już wyraźnie dłuższe od dni. W niedzielę 23 października, gdy zacznie się drugi miesiąc jesieni, w środkowej Polsce dzień będzie trwał około 10 godzin i 10 minut, a noc – prawie 14 godzin. Niestety noce te są coraz chłodniejsze, coraz rzadziej też będą pogodne, zatem mimo że dłuższe, nie zawsze sprzyjające obserwacjom astronomicznym. Gdy się jednak rozpogodzi, to na niebie wieczornym będzie można próbować dostrzec planetę Wenus, która z wolna podnosi się coraz wyżej nad widnokrąg, a także łatwiej dostrzegalne od niej planety Saturn i Mars. Przez całą noc widoczne są gazowe olbrzymy Neptun i Uran, natomiast nad ranem – zbliżający się do ostatniej kwadry Księżyc, który skutecznie popsuje aktywność corocznego roju meteorów Orionidów oraz wyraźnie szybciej od Wenus zwiększająca wysokość nad widnokręgiem planeta Jowisz.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie planet Wenus, Saturn i Mars w trzecim tygodniu października 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Druga planeta od Słońca w najbliższych dniach przejdzie z gwiazdozbioru Wagi do gwiazdozbioru Skorpiona, zwiększając przy tym wysokość nad horyzontem na 45 minut po zachodzie Słońca z 2 do 3 stopni. Nadal jest to niewiele i żeby ją dostrzec trzeba dysponować odpowiednio odsłoniętym południowo-zachodnim widnokręgiem, lecz z upływem kolejnych tygodni sytuacja będzie się znacząco poprawiać. W poniedziałek 17 października 4° na lewo od tej planety świeciła gwiazda Dschubba, zaś kolejne 7° dalej – najjaśniejsza w Skorpionie gwiazda Antares. Jednak obie te gwiazdy będą ginąć w zorzy wieczornej i trudno będzie je dostrzec bez pomocy przyrządów optycznych. Nie grozi to raczej Wenus, która świeci blaskiem -4 magnitudo i jeśli tylko warunki atmosferyczne na to pozwolą, powinna świecić nisko nad tą częścią widnokręgu, widoczna, jako jedyny obiekt w tym obszarze. W czwartek 20 października planeta przejdzie między gwiazdami Graffias i Dschubba, mijając pierwszą z wymienionych gwiazd z odległości nieco ponad 2°, zaś drugą – w odległości 3/4 stopnia.

Potem Wenus podąży w kierunku Saturna, z którym się spotka w przyszłym tygodniu. Do niedzieli 23 października jej tarcza urośnie do 13″, zaś faza spadnie do 80%. Tego wieczoru Saturn będzie świecił 7,5 stopnia na wschód od Wenus, na godzinie 10 względem niej, natomiast Antaresa będzie można odnaleźć w odległości niecałych 5°, na godzinie 8. Blask Saturna spadł już do +0,5 wielkości gwiazdowej, a jego tacza ma rozmiar 15″. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem zachodnia) przypada w tym tygodniu w nocy z niedzieli 23 na poniedziałek 24 października.

Świecący prawie 35° na wschód od Saturna planeta Mars powoli opuszcza gwiazdozbiór Strzelca i przenosi się do sąsiedniego gwiazdozbioru Koziorożca. Do końca tygodnia oddali się on od gwiazdy Nunki z pierwszego z wymienionych gwiazdozbiorów na odległość 5,5 stopnia. Blask Czerwonej Planety osłabł już do +0,3 wielkości gwiazdowej, zaś jej tarcza ma średnicę 8″. Powoli zacznie już rosnąć faza Marsa, która będzie wynosić 86%.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planet Neptun i Uran oraz planety karłowatej (1) Ceres w trzecim tygodniu października 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Po drugiej stronie nieba, już gdy się ściemni, przez przyrządy optyczne można próbować dostrzec planety Neptun i Uran. Jednak na początku tygodnia będzie to trudne, ze względu na bliski pełni Księżyc (o czym więcej poniżej). Koniec tygodnia, zwłaszcza przed wschodem Srebrnego Globu, będzie znacznie lepszy do takich prób. Obie planety poruszają się ruchem wstecznym. Neptun kreśli swoją pętlę na niebie w okolicach świecącej z jasnością obserwowaną +3,7 magnitudo gwiazdy λ Aquarii, od której będzie odległy o jakieś 2,5 stopnia. Natomiast druga z opisywanych w tym akapicie planet kreśli swoją pętlę na tle gwiazdozbioru Ryb i zbliży się do gwiazdy ζ Psc na niewiele ponad 2°. Ósma planeta Układu Słonecznego świeci blaskiem +5,7 magnitudo i na początku tygodnia będzie ginęła w łunie od Księżyca w pobliżu pełni.

4° prawie dokładnie na południe od Alreshy, czyli najjaśniejszej gwiazdy Ryb swoją pętlę po niebie kreśli planeta karłowata (1) Ceres. Obecnie świeci ona blaskiem +7 magnitudo i przechodzi mniej niż 1° od pary gwiazd 5. i 6. wielkości 60 i 61 Ceti (na mapce są to dwie niepodpisane gwiazdy tuż nad Ceres). Również ona początkowo będzie ginąć w wytwarzanej przez Księżyc łunie. Dokładna, wykonana w programie Nocny Obserwator, mapa nieba z trajektorią Urana i Ceres znajduje się tutaj.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca oraz radiantu meteorów Orionidów w trzecim tygodniu października 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Czas na opisanie bieżącej wędrówki Księżyca wśród gwiazd. W tym tygodniu naturalny satelita Ziemi odwiedzi konstelacje Wieloryba i Barana, potem przejdzie przez Byka, Oriona i Bliźnięta, a zakończy go w Raku. Będzie przy tym zmieniał fazę od pełni, która miała miejsce w niedzielę 16 października tuż po 6 rano, do ostatniej kwadry, przez którą przejdzie w sobotę 22 października kwadrans po 21 naszego czasu.

W nocy z niedzieli 16 października na poniedziałek 17 października można było obserwować oddalanie się Księżyca w fazie 99% od planety Uran i planety karłowatej (1) Ceres. O godzinie podanej na mapce Księżyc od Urana dzielił dystans ponad 13°, natomiast Ceres znajdowała się 10° pod nim. Oczywiście silny blask Księżyca raczej uniemożliwiał dostrzeżenie Urana i Ceres, dlatego na obserwacje tych ciał Układu Słonecznego lepiej poczekać do drugiej części tygodnia, gdy Księżyc będzie świecił słabiej i zdecydowanie dalej od nich.

Kolejnej nocy Srebrny Glob miał fazę 95% i zajmował pozycję na pograniczu gwiazdozbiorów Barana, Wieloryba i Byka, na linii, łączącej znaną gromadę otwartą gwiazd Plejady w Byku z gwiazdą Menkar z Wieloryba.

Jednak najwięcej atrakcji związanych z Księżycem czeka nas tej nocy z wtorku 18 na środę 19 października. Tej nocy Księżyc będzie miał fazę około 88% i będzie przechodził na tle drugiej z dużych gromad otwartych gwiazd w konstelacji Byka, czyli Hiad, zakrywając wiele dość jasnych gwiazd, a na końcu leżącego na niebie blisko nich Aldebarana. Cała sekwencja zakryć zacznie się już po północy, w środę 19 października od zakrycia najdalej na zachód wysuniętej gwiazdy Hiad, czyli γ Tauri, około godz. 1:30, a potem za księżycową tarczą znikną jeszcze m.in. 70, 71, θ1 i 2 Tau i HIP21029. Zostanie zakryty również Aldebarana, lecz pas zakrycia i tym razem ominie Polskę.

Dobę później faza Księżyca spadnie do 80%, a Srebrny Glob zakryje jeszcze gwiazdę 5. wielkości 111 Tauri.

Dokładne czasy zakryć i odkryć wszystkich wymienionych w poprzednich akapitach gwiazd przedstawia poniższa tabela:

W piątek 21 października Księżyc będzie świecił na tle konstelacji Oriona, prawie dokładnie w radiancie mającego tej nocy maksimum swojej aktywności roju meteorów Orionidów. Tarczy Księżyca ubędzie kolejne kilkanaście procent fazy i będzie ona oświetlona w 69%. Jednak wystarczy to w zupełności do tego, aby większość zjawisk była niewidoczna. Gdyby nie było na niebie Srebrnego Globu, można by liczyć na kilkadziesiąt zjawisk na godzinę.

Noc z piątku na sobotę Księżyc spędzi w Bliźniętach, z tarczą oświetlona w 59% i będzie świecił niedaleko linii, łączącej parę gwiazd Kastor i Polluks z Bliźniąt z Procjonem z Małego Psa. Natomiast w niedzielę 23 października Księżyc w fazie 48% będzie świecił około 7° od kolejnej znanej gromady otwartej gwiazd M44 w Raku.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Jowisza w trzecim tygodniu października 2016 roku (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Na koniec została do opisania planeta Jowisz, która wschodzi już dwie godziny przed Słońcem, natomiast godzinę przed świtem wznosi się już na wysokość około 8°. Jasność największej planety Układu Słonecznego wynosi obecnie -1,7 wielkości gwiazdowej, zaś jej tarcza ma średnicę 31 sekund kątowych. Na razie niskie położenie Jowisza nad widnokręgiem i jasne tło nieba nie pozwalają na obserwacje jego księżyców galileuszowych.