Podczas międzynarodowej konferencji planet pozasłonecznych w Porto naukowcy podsumowali naukowy dorobek spektrografu HARPS, zwiększając całkowitą liczbę odkrytych planet do ponad 400…

Odkryte planety przynależą do wielu kategorii planet pozasłonecznych, od gorących Jowiszów, czy gazowych planet typu Neptunowego po duże planety skaliste, krążących dookoła gwiazd ciągu głównego, bądź karłów, w układach pojedynczych i wielokrotnych.

Spektrograf HARPS przyczynił do odkrycia 75 planet pozasłonecznych w 30 różnych układach planetarnych. Dzięki wysokiej precyzji 24 spośród znanych dotychczas 28 planet o masie poniżej 20 mas Ziemi zostało odkryte dzięki HARPS.

W 1999 ESO ogłosiło przetarg na budowę spektrografu o wysokiej rozdzielczości dla 3,6 metrowego teleskopu w La Silla, Chile. Michel Mayor z obserwatorium Genewskiego przewodził grupie która zdecydowała się na budowę HARPS. Od 2003 roku HARPS po kalibracji był w stanie zmierzyć zmiany w ruchu gwiazdy tak małe jak 3.5 km/h. Im mniejsza jest planeta, tym mniejsze wywiera oddziaływanie grawitacyjne na gwiazdę którą obiega, i zmiana ruchu gwiazdy (kiedy ta obiega wspólny środek masy układu) jest na tyle niewielka że do wykrycia go niezbędny był instrument wysokiej rozdzielczości. Grupa Mayera dostała 100 nocy obserwacyjnych rocznie w ciągu pięciu lat, które zainwestowała w najbardziej zaawansowany i kompleksowy jak dotąd program poszukiwania planet pozasłonecznych.

Bardzo szybko posypały się odkrycia: pierwsza super Ziemia w 2004 (dookoła µ Ara), trójka planet Neptunowych dookoła HD 69830 w 2006, w 2007 pierwsza super Ziemia w ekosferze gwiazdy Gliese 581, i wreszcie w 2009 najlżejsza planeta pozasłoneczna – Gliese 581 e. Poniższe wideo stanowi podsumowanie wyników uzyskanych z HARPS.

Grupa używająca HARPS była bardzo ostrożna w doborze celów obserwacyjnych, prowadząc jednocześnie kilka programów ukierunkowanych na konkretne klasy obiektów. Jedna z klas obiektów to czerwone karły typu M, o niskiej metaliczności. Odkrycie planet o masach nawet cztery razy większych od Jowisza zmieniło nasz pogląd na możliwość formacji planet dookoła tego typu gwiazd – sądzono że jest ona szczątkowa, tymczasem odkrycia temu wyraźnie przeczą.

Dzięki obserwacjom karłów typu M możliwe stały się poszukiwania planet o masie i temperaturze zbliżonych do Ziemi. Odkryto planety od kilku mas Ziemi o kilkudniowych okresach, przez pół-Jowisze o orbitach kilkudziesięciodniowych, po kilkukrotnie masywniejszą od Jowisza, obiegającą swą macierzystą gwiazdę w około tysiąc dni. Wyniki wskazują, że 40 do 60 % gwiazd podobnych do Słońca może posiadać planety o masach zbliżonych do Ziemi.

Pierwsza faza obserwacyjna została zakończona, i grupa dotychczas obsługująca HARPS ukierunkuje swe wysiłki w stronę dwóch Głównych Programów ESO. Mają one na celu poszukiwanie planet podobnych do Ziemi dookoła gwiazd podobnych do Słońca oraz karłów typu M. Biorąc pod uwagę dotychczasowe osiągnięcia HARPS, z pewnością będzie on przewodził przez kilka następnych lat w zakresie odkryć planet pozasłonecznych, w szczególności typu ziemskiego.

Autor

Krzysztof Suberlak