Parę dni temu doniesiono o odkryciu kwazi-periodycznych oscylacji w dwóch kolejnych mikrokwazarach z czarną dziurą – GRS 1915+105 oraz XTE J1550-564. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że owe oscylacje nie występują zawsze, są widziane w wysokich częstościach i troche przewróciły wyobrażenie astronomów o tych właśnie oscylacjach.

Czym są mikrokwazary?

Są to układy podwójne gwiazd, w których jeden składnik jest „zwykłą” gwiazdą, a drugi jest gwiazdą neutronową lub czarną dziurą. Gwiazda neutronowa lub czarna dziura ściągają na siebie materię ze zwykłej gwiazdy. Materia ta, opadając po spirali, tworzy dysk akrecyjny i świeci. Cały układ wysyła promieniowanie w zakresie fal radiowych, podczerwieni, optycznym, ultrafioletu, ale głównie w zakresie rentgenowskim i gamma. Mikrokwazary często generują strugi gorącej materii zwane dżetami. Dżety poruszają sią z prędkościami bliskim prędkości światła. Mikrokwazar GRS 1915+105 generuje dżet poruszający się z prędkością 92-98% prędkości światła.

Do dzisiaj znamy tylko około 10 mikrokwazarów.

Zobacz też zdjęcie1, zdjęcie2, zdjęcie3.

Czym są kwazi-periodyczne oscylacje (QPO)?

Są to prawie periodyczne, okresowe zmienności w jasności wysyłanego z obiektu światła. Za ich powstawanie odpowiedzialna jest najprawdopodobniej spadająca materia w dysku. Kwazi-periodyczne oscylacje w mikrokwazarach są obserwowane w zakresie rentgenowskim i przyjmują wartości od kilku okresów na dzień do kilku tysięcy okresów na sekundę. Za największe wartości QPO odpowiedzialna jest materia znajdująca się blisko gwiazdy neutronowej lub czarnej dziury.

Odkrycie ostatnich QPO we wspomnianych mikrokwazarach GRS 1915+105, XTE J1550-564 odnosi się właśnie do tych wysokich częstości. Do tej pory w tych wysokich częstościach obserwowano dwa maksima w mikrokwazarach, w których spadek materii odbywał się na gwiazdę neutronową oraz tylko jedno maksimum w mikrokwazarach, w których spadek był na czarną dziurę. Tłumaczono to między innymi tym, że gwiazda neutronowa posiada powierzchnię, a czarna dziura nie. Teraz obecność obu maksimów ujednolica obraz mikrokwazarów i…. wymaga modyfikacji teorii.

Podsumowanie:

Na początku maja 2001 roku doniesiono po raz pierwszy o odkryciu w wysokiej częstości kwazi-periodycznej oscylacji w mikrokwazarze z czarną dziurą – GRO J1655-40. (Zobacz nasze doniesienia w AstroNEWS).

W połowie maja 2001 r. doniesiono o odkryciu kolejnych QPO w wysokich częstościach w mikrokwazarach z czarną dziurą – GRS 1915+105 i XTE J1550-564. Tym samym potwierdza się rzeczywistość QPO w GRO J1655-40.

Autor

Marek Nikołajuk