Międzynarodowa grupa astronomów odkryła najciaśniejszy układ podwójny, składający się z dwóch białych karłów. O odkryciu grupa poinformowała w liście do czasopisma „Astronomy and Astropysics”.

W roku 1994 satelita rentgenowski o nazwie ROSAT odkrył w gwiazdozbiorze Raka źródło promieniowania X, które oznaczono RX J0806.3+1527. Precyzja pomiaru położenia źródła była jednak bardzo mała. W obserwowanym obszarze nieba znajdowało się na tyle dużo gwiazd, że nie można było stwierdzić jednoznacznie, która z nich jest odpowiedzialna za emisję rentgenowską.

Na jednoznaczną identyfikację pozwoliły dopiero znacznie dokładniejsze obserwacje wykonane przez satelitę rentgenowskiego NASA o nazwie Chandra. Na ich podstawie można było stwierdzić, że źródłem promieniowania X jest słabiutka optycznie, gorąca gwiazda, której jasność zmienia się bardzo szybko z okresem 321 sekund (czyli niespełna sześciu minut).

Gwiazda ta przyciągnęła zainteresowanie grupy astronomów kierowanej przez Gian Lucę Israela z rzymskiego Obserwatorium Astronomicznego. Do obserwacji wykorzystali oni jeden z największych teleskopów na Ziemi – znajdujący się na górze Cerro Paranal w Chile 8,2-metrowy teleskop o nazwie Kueyen. Teleskop należy do kompleksu VLT.

Przeprowadzone dokładne obserwacje spektroskopowe wykazały, że widmo RX J0806.3+1527 wskazuje na dużą zawartość helu. Fakt ten, w połączeniu z emisją rentgenowską i pięciominutowymi zmianami blasku, pozwolił na odkrycie natury obiektu.

Okazuje się, że na RX J0806.3+1527 składają się dwie gwiazdy. Obie są białymi karłami – wypalonymi, a przez to zawierającymi dużo helu pozostałościami po ewolucji gwiazd podobnych do Słońca. Oba obiekty są wielkości Ziemi, a ich sumaryczna masa porównywalna jest z masą zwykłej gwiazdy.

Obiegają one wspólny środek masy w 321 sekund. Jest to więc najkrótszy dotychczas zarejestrowany okres orbitalny układu podwójnego.

Żeby gwiazdy mogły obiegać się tak szybko, ich orbita musi być bardzo ciasna, a prędkości ruchu ogromne. I tak jest w rzeczywistości. Białe karły pokonują około tysiąca kilometrów w ciągu sekundy, a ich średnia odległość od siebie wynosi tylko 80 tysięcy kilometrów, czyli niespełna 1/5 odległości dzielącej Ziemię od Księżyca!

Układ RX J0806.3+1527 ma jeszcze jedną wspólną cechę z Ziemią i Księżycem. Nasz naturalny satelita ma zsynchronizowany swój okres obrotu z okresem obiegowym, przez co pokazuje nam cały czas swoją jedną stronę. Podobnie jest z jednym z białych karłów w RX J0806.3+1527. Tam jednak wszystko dzieje się znacznie szybciej, przez co i rok i dzień na mniejszym z białych karłów trwa niespełna pięć minut.

Autor

Marcin Marszałek