W piątek, 10 września przeprowadzono w obserwatorium radioastronomicznym w Piwnicach pod Toruniem pierwszą próbę obserwacji w VLBI w czasie rzeczywistym. Dotychczas obróbka tego typu obserwacji trwała miesiące. Centrum Astronomii UMK w Toruniu dysponuje od niedawna superszybkim łączem światłowodowym, dzięki któremu czas potrzebny na analizę obserwacji znacznie skrócono. Jest to najszybsze łącze radioastronomiczne w Europie.

Czym właściwie jest VLBI (ang. Very Large Baseline Interferometry)? Jest to międzynarodowa sieć radioteleskopów wykorzystanych do tzw. syntezy apertury, czyli upraszczając, składania obrazów z wielu radioteleskopów w celu poprawienia rozdzielczości. Obserwacje w tej sieci polegają na tym, że kilka radioteleskopów rozmieszczonych na całej Ziemi jednocześnie obserwuje ten sam obiekt i sygnał zgrywany jest na taśmę magnetyczną lub twardy dysk komputera. Są to wielkie ilości danych – ok. 2 gigabitów na sekundę. Następnie nośnik obserwacji jest przesyłany do tzw. korelatora, który przetwarza dane. Końcowy efekt jest taki, jakby obserwacje pochodziły z jednego wielkiego radioteleskopu. Zakładając, że wykorzystujemy wszystkie największe dostępne na Ziemi instrumenty oraz 8 metrowy radioteleskop HALCA na orbicie o rozmiarach rzędu 25000 km, jesteśmy w stanie otrzymać wirtualny radiotelesop o średnicy aż 30000 km!

Dotychczas wszystkie obserwacje z radioteleskopu CA UMK w Toruniu wędrowały do korelatora w Holandii w tradycyjny sposób. W piątek 10 września 2004 r. wykorzystano łącze o dużej przepustowości do wykonania próby wspólnych obserwacji z przesłaniem danych z 32 m radioteleskopu w czasie rzeczywistym do korelatora. Wzięły w niej udział oprócz naszego, obserwatoria: Jodrell Bank w Wielkiej Brytanii (radioteleskop 76 m), Westerbork w Holandii (14 anten o rozmiarach 25m, ale tylko jedna z nich była użyta), i Arecibo w Puerto Rico (radioteleskop 305 m). Obserwowane źródło to blazar J0530+1331 (aktywna czarna dziura w jądrze odległej galaktyki – indeks przesunięcia ku czerwieni: 2.06). Obserwacje przeprowadzono na fali o długości 18 cm.

Było to historyczne wydarzenie, które pozwoli znacznie uprościć technologię, zmniejszyć jej koszty i docelowo istotnie poprawić jakość uzyskiwanych map radiowych najdalszych obiektów we Wszechświecie. Obserwacje zakończyły się pełnym sukcesem.

Więcej informacji można znaleźć na stronach Katedry Radioastronomii CA UMK .