Kilka dni temu Słońce weszło do gwiazdozbioru Wodnika, a w czwartek 22 lutego kończy się drugi miesiąc zimy i Słońce przekroczy równoleżnik -10° deklinacji w drodze na północ. Od momentu przesilenia zimowego dzień wydłużył się do prawie 10,5 godziny. Do pierwszego dnia wiosny (w tym roku 20 marca) Słońce wzniesie się o kolejne 10°, zaś dzień stanie się dłuższy od nocy. W ostatnich dniach lutego na dobre na niebie wieczornym rozgości się Księżyc, widoczny bardzo dobrze już niewiele po nowiu, gdyż nachylenie ekliptyki do wieczornego widnokręgu jest obecnie bardzo duże i Srebrny Glob mimo fazy cienkiego sierpa przebywa nad horyzontem jeszcze długo po zachodzie Słońca. W najbliższych dniach Księżyc spotka się z Uranem, a następnie zakryje jedną z gwiazd Wieloryba (konkretnie μ Ceti) i Aldebarana. Będzie to ostatnie z widocznych zakryć najjaśniejszej gwiazdy Byka w trwającym obecnie sezonie zakryć Aldebarana przez Księżyc. Przed nami jeszcze 7 zakryć Aldebarana, sezon skończy się na początku września br., lecz żadnego z nich nie da się obserwować z obszaru Polski. Kolejne zakrycie Aldebarana w naszym kraju będzie widoczne dopiero na początku 2034 r. W gwiazdozbiorze Wieloryba znajduje się jeszcze m.in. gwiazda zmienna pulsująca Mira Ceti, która nadal jest bardzo jasna i dobrze ją widać gołym okiem. Na niebie wieczornym bardzo dobrze widoczna jest wędrująca po północnych krańcach gwiazdozbioru Raka planeta karłowata (1) Ceres, natomiast na niebie porannym — trzy planety: Jowisz, MarsSaturn oraz planetoida (4) Westa.

 

 

Animacja pokazuje położenie planety Wenus i Księżyca w czwartym tygodniu lutego 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Bardzo korzystne nachylenie ekliptyki do wieczornego widnokręgu przejawia się np. tym, że już można dostrzec planetę Wenus, która jest zaledwie 10° od Słońca. A chcąc ją ujrzeć, należy zaraz po zmierzchu przeszukiwać zachodni nieboskłon tuż nad horyzontem, w czym przyda się na pewno lornetka. Planeta powoli wznosi się coraz wyżej i pół godziny po zmierzchu zajmuje pozycję na wysokości około 3° nad zachodnim widnokręgiem. Na początku tygodnia do poszukiwań Wenus można wykorzystać Księżyc, który w poniedziałek 19 lutego o tej samej porze znajdzie się na wysokości 27° w fazie 14%, a drugą planetę Układu Słonecznego należy szukać w odległości prawie 34°, na godzinie 4:30 względem niego. Odnalezienie Wenus ułatwi jej silny, choć nie tak duży jak na nią, blask planety, wynoszący -3,9 wielkości gwiazdowej. Tarcza planety ma średnicę 10″ i fazę 98%. W środę 21 lutego Wenus przejdzie zaledwie 33′ na południe od Neptuna, lecz ostatnia planeta Układu Słonecznego będzie niewidoczna, ze względu na jasne tło nieba i bardzo małą wysokość nad widnokręgiem.

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca i planety Uran w czwartym tygodniu lutego 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

We wtorek 20 lutego Księżyc dotrze na pogranicze gwiazdozbiorów Ryb, Wieloryba i Barana, a jego sierp urośnie do 22%. O godzinie podanej na mapce Srebrny Glob zejdzie na wysokość 20° nad horyzontem, a do jego zachodu zostanie jeszcze ponad 2 godziny. Tego wieczoru 6° na prawo od Księżyca znajdzie się planeta Uran, której obecna jasność wynosi +5,9 wielkości gwiazdowej. Uran wędruje nieco ponad 2,5 stopnia na zachód od gwiazdy 4. wielkości o Psc, jednocześnie tworząc prawie prostokąt ze świecącymi niewiele słabiej gwiazdami μ i ν Psc. W tym samym momencie 3,5 stopnia na godzinie 8. względem Księżyca da się odnaleźć Alresha, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Ryb, natomiast 7° dalej w tym samym kierunku świeci gwiazda zmienna Mira Ceti. Mira nadal nie chce słabnąć i utrzymuje jasność mniej więcej +3,5 magnitudo, ustępując wyraźnie blaskiem tylko gwiazdom α i β Wieloryba, czyli Menkar i Deneb Kaitos i mając blask porównywalny z kilkoma dalszymi gwiazdami tej konstelacji, w tym γ, ζ, η, θ, ι i τ Ceti. Tutaj można pobrać mapkę okolic Miry z naniesionymi jasnościami gwiazd porównania do +8 wielkości gwiazdowej.

Dobę później faza Księżyca urośnie do 32% i dotrze on na pogranicze konstelacji Wieloryba i Barana. W tym obszarze nieba znajduje się m.in. świecąca blaskiem obserwowanym +4,3 magnitudo gwiazda μ Ceti, która właśnie w środę 21 lutego zniknie na jakiś czas za tarczą naturalnego satelity Ziemi. Zakrycie da się zaobserwować z zachodniej Azji, wschodniej Europy oraz z północno-zachodniej Afryki, a Polska znajdzie się blisko północnej granicy zakrycia, przebiegającej zaledwie kilkadziesiąt kilometrów na północ od naszych granic. Stąd zjawisko będzie widoczne w całej Polsce, ale na północny kraju potrwa tylko kilkanaście minut. Szczegóły zakrycia dla 10 miast Polski podaje tabela pod następnym akapitem.

Najciekawsze wydarzenie z Księżycem będzie miało miejsce 2 dni później. Rano w piątek 23 lutego Srebrny Glob przejdzie przez I kwadrę, a wieczorem zobaczymy go na tle Hiad, 40′ na zachód od Aldebarana, który wkrótce zniknie za tarczą naturalnego satelity Ziemi. Jak już pisałem we wstępie jest to ostatnie zakrycie najjaśniejszej gwiazdy Byka przez Księżyc przed dłuższą, prawie 16-letnią przerwą, a więc warto spróbować dostrzec zakrycie Aldebarana, zwłaszcza, że zakrycie zajdzie przy ciemnym brzegu i powinno dać się zaobserwować nawet gołym okiem. Oprócz Polski zjawisko widoczne będzie z północno-zachodniej Azji i północno-wschodniej Europy. Szczegóły zjawiska dla 10 miast Polski podaje poniższa tabela:

 

Zakrycie gwiazd μ Ceti 21 lutego i Aldebarana 23 lutego 2018 r. (godziny UT)
Miastoμ Cet (4,3 mag)
21 II
Aldebaran (0,9 mag)
23 II
ZakrycieOdkrycieZakrycieOdkrycie
Gdańsk17:44:5318:06:1817:05:3518:10:50
Kraków17:33:5518:24:0517:11:4318:06:32
Krosno17:35:0218:27:0117:15:4718:08:03
Łódź17:36:5118:18:2617:08:4318:08:49
Poznań17:36:3918:12:5517:03:5418:06:32
Suwałki17:45:4718:13:2717:12:1218:15:49
Szczecin17:39:0118:04:4916:59:3918:04:51
Warszawa17:39:0918:18:4317:10:5118:11:26
Wrocław17:33:2718:17:2817:05:0818:04:44
Żywiec17:32:4218:24:1217:11:0018:04:53

 

 

Kolejnej nocy, już po minięciu Aldebarana Księżyc wciąż nie wyjdzie z gwiazdozbioru Byka, ale dotrze już na jego granicę z Bliźniętami. O godzinie podanej na mapce tarcza Srebrnego Globu pokaże fazę 66%, a 2,5 stopnia nad nim widoczna będzie gwiazda 3. wielkości ζ Tauri, czyli południowy róg Byka, natomiast 1° na prawo — o ponad 1 magnitudo słabsza gwiazda 119 Tauri, którą Księżyc zakryje i odkryje jeszcze przed zachodem Słońca.

Niewiele po północy naturalny satelita Ziemi wejdzie w obszar gwiazdozbioru Oriona, w którym pozostanie do swojego zachodu około godziny 3, a następnego wieczoru Księżyc pokaże się już na tle gwiazdozbioru Bliźniąt, przy fazie 77%. 3° pod nim znajdzie się trzecia co do jasności gwiazda Bliźniąt, Alhena. Noc jest jeszcze długa, zatem do godziny 4, czyli niewiele przed swoim zachodem Księżyc oddali się od Alheny na 5°. W tym czasie jego faza urośnie o kolejne 2%.

 

 

Mapka pokazuje położenie planety karłowatej (1) Ceres w czwartym tygodniu lutego 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

W północnej części gwiazdozbioru Raka, niedaleko jego granicy z gwiazdozbiorem Rysia, swoją pętlę po niebie kreśli planeta karłowata (1) Ceres, która miesiąc temu przeszła przez opozycję względem Słońca i nadal przesuwa się ruchem wstecznym. Ceres świeci obecnie blaskiem +7,2 magnitudo i do jej dostrzeżenia potrzebna jest co najmniej lornetka, a najbliższą w miarę jasną gwiazdą, od której można zacząć szukanie, jest gwiazda 4. wielkości ι Cancri, czyli najbardziej na północ wysunięta gwiazda głównej figury Raka. Ceres kreśli pętlę niewiele ponad 3° na północ od niej, a zatem oba ciała niebieskie mieszczą się razem w jednym polu widzenia lornetki. 2 razy dalej, lecz na północny wschód od Ceres znajduje się jaśniejsza, świecąca blaskiem +3,1 magnitudo, gwiazda α Lyncis, najjaśniejsza gwiazda Rysia. Tutaj można pobrać wykonaną w programie Nocny Obserwator mapkę z trajektorią Ceres do początku maja 2018 r.

 

 

Animacja pokazuje położenie planet Jowisz, Mars i Saturn oraz planetoidy (4) Westa w czwartym tygodniu lutego 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Na niebie porannym coraz lepiej widoczne są cztery jasne ciała Układu Słonecznego: planety Jowisz, Mars i Saturn oraz planetoida (4) Westa. Planeta Jowisz pojawia się na nieboskłonie niewiele po północy i przechodzi przez południk centralny przed godziną 5. Do końca tygodnia jasność Jowisza przekroczy -2,1 magnitudo, a jego tarcza osiągnie średnicę 39″. W niedzielę 25 lutego planeta oddali się od gwiazdy Zuben Elgenubi na prawie 8°.

W układzie księżyców galileuszowych w tym tygodniu z terenu Polski da się zaobserwować następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 19 lutego, godz. 1:43 – minięcie się Io (N) i Europy w odległości 12″, 83″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 19 lutego, godz. 4:08 – minięcie się Kallisto (N) i Europy w odległości 34″, 108″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 20 lutego, godz. 3:11 – minięcie się Kallisto (N) i Io w odległości 32″, 37″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 20 lutego, godz. 4:16 – Io chowa się w cień Jowisza, 20″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
  • 21 lutego, godz. 1:34 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 21 lutego, godz. 1:50 – minięcie się Io (N) i Ganimedesa w odległości 22″, 15″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 21 lutego, godz. 2:50 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 21 lutego, godz. 3:46 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
  • 21 lutego, godz. 5:00 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 22 lutego, godz. 2:08 – wyjście Io zza tarczy Jowisza (koniec zakrycia),
  • 22 lutego, godz. 2:56 – Europa chowa się w cień Jowisza, 32″ na zachód od tarczy planety (początek zaćmienia),
  • 22 lutego, godz. 5:26 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 2″ na zachód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 22 lutego, godz. 5:30 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 24 lutego, godz. 0:20 – od wschodu Jowisza Europa na tarczy planety (w IV ćwiartce),
  • 24 lutego, godz. 2:08 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 24 lutego, godz. 2:42 – minięcie się Ganimedesa (N) i Io w odległości 18″, 79″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 25 lutego, godz. 4:43 – minięcie się Ganimedesa (N) i Europy w odległości 19″, 144″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 25 lutego, godz. 6:26 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 26 lutego, godz. 3:59 – minięcie się Io (N) i Europy w odległości 13″, 81″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza.

 

Szczególnie warto przyjrzeć się okolicom Jowisza w czwartek 22 lutego, gdy najpierw będą widoczne trzy księżyce poza Io, potem, miedzy godzinami 2 a 3 Io wyjdzie zza tarczy planety, a Europa schowa się w cień Jowisza, a następnie Europa wyjdzie z cienia Jowisza tuż na zachód od jego tarczy, by za kilka minut się za nią schować. Według strony czasopisma Sky and Telescope od wyjścia z cienia do schowania się Europy za tarczą miną jedynie 4 minuty, a według programu Starry Night minie ich ponad 15.

Około 25° na wschód od Jowisza znajduje się para Mars – Westa. Oba ciała Układu Słonecznego wędrują przez gwiazdozbiór Wężownika, około 5,5 stopnia od siebie. Czerwona Planeta jest bez problemu widoczna gołym okiem, jej jasność wynosi obecnie +0,9 magnitudo, czyli jest porównywalna z odległą od Marsa o prawie 10° na południowy zachód gwiazdą Antares. Przez teleskopy z dużym powiększeniem można próbować dostrzec szczegóły tarczy planety, której średnica zbliża się do 7″. Mała, jak na Marsa, jest faza jego tarczy. Obecnie ma ona 89%. Planetoida Westa również jaśnieje, ale jej obecna jasność wynosi +7,6 wielkości gwiazdowej, a zatem do jej dostrzeżenia potrzebny jest sprzęt optyczny w postaci przynajmniej lornetki. Do odnalezienia Westy można wykorzystać gwiazdę Sabik, czyli najjaśniejszą gwiazdę południowej części Wężownika, której blask obserwowany wynosi +2,4 wielkości gwiazdowej. Planetoida znajduje się niecałe 1,5 stopnia na południe od niej. Tutaj można pobrać wykonaną w programie Nocny Obserwator mapkę z trajektoriami Westy oraz planet Mars i Jowisz w lutym br.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher