W czwartek 21 czerwca, 7 minut po południu naszego czasu, Słońce osiągnie najbardziej na północ wysunięty punkt ekliptyki i tym samym zacznie się astronomiczne lato. Od tego momentu Słońce zacznie wędrować na południe i dzień zacznie się powoli skracać. Jednak przez pierwszy miesiąc lata proces ten nie jest bardzo widoczny, nabierając tempa dopiero w trzeciej dekadzie lipca. W tygodniu, podzielonym prawie dokładnie na pół między wiosnę i lato można obserwować wszystkie dobrze widoczne gołym okiem planety Układu Słonecznego, ale żadna z nich nie wzniesie się wyżej, niż 20-kilka stopni. Na wieczornym niebie na dobre rozgości się Księżyc, który po minięciu Wenus podąży w kierunku Jowisza i po drodze przejdzie przez I kwadrę. Największa planeta Układu Słonecznego jest zaledwie półtora miesiąca po opozycji, ale jej warunku obserwacyjne są już wyraźnie słabsze, niż w kwietniu i maju. Zaraz po zmierzchu niezbyt wysoko nad widnokręgiem widoczna jest planeta Wenus, a tuż nad linią horyzontu wędruje planeta Merkury. Natomiast w drugiej części nocy świecą planety Saturn i Merkury oraz planetoida (4) Westa.

 

 

Animacja pokazuje położenie planet Wenus i Merkury w trzecim tygodniu czerwca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Obserwacje znanych od starożytności krążących wokół Słońca planet można zacząć nawet przed zmierzchem. W przypadku dobrej przejrzystości powietrza można próbować dostrzec najjaśniejszą z planet, planetę Wenus. Druga planeta od Słońca około godziny 21 zajmuje pozycję na wysokości około 20° na zachodnim nieboskłonie, świecąc z jasnością -4 magnitudo i już wtedy (a nawet wcześniej) powinna być ona widoczna. Przez teleskopy można obserwować tarczę Wenus o średnicy 15″ i fazie około 72%. Planeta wędruje przez gwiazdozbiór Raka i w dniach 19 i 20 czerwca przejdzie mniej niż 1° od środka znanej gromady otwartej gwiazd M44, ale na dużych północnych szerokościach geograficznych gromada zginie w zorzy wieczornej. W poniedziałek 18 czerwca 30° od Wenus znajdzie się Księżyc, w fazie 32%.

Przez gwiazdozbiór Bliźniąt, do którego Słońce wejdzie w czwartek 21 czerwca, wędruje planeta Merkury, dążąca do swojej maksymalnej elongacji w drugiej dekadzie lipca. Niestety obecna elongacja nie należy do dobrych dla nas, gdyż nachylenie ekliptyki do wieczornego widnokręgu zmienia się już na niekorzystne i nie pomoże tu fakt, że Merkury jest z naszej perspektywy nad ekliptyką oraz że w dniu maksymalnej elongacji oddali się od Słońca na ponad 23°. Godzinę po zmierzchu Merkury znajduje się na wysokości zaledwie około 2° nad horyzontem i znika za nim niecałe pół godziny później. Zadanie odszukania pierwszej planety od Słońca ułatwi jej dość duża jasność. Na początku tygodnia Merkury świeci z blaskiem -0,9 wielkości gwiazdowej, ale do niedzieli 24 czerwca jego jasność spadnie do -0,4 magnitudo. W tym samym czasie tarcza planety pokaże średnicę około 6 sekund kątowych, zaś jej faza spadnie z 84 do 72%. Do szukania Merkurego jako wskazówka na pewno przyda się łatwo widoczna planeta Wenus. Obie planety dzieli odległość około 20°, czyli mniej więcej rozpiętość rozstawionych palców na wyciągniętej przed siebie dłoni, a Merkurego należy szukać mniej więcej na godzinie 4. względem Wenus.

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca i planety Jowisz w trzecim tygodniu czerwca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Księżyc każdego kolejnego dnia spędzi wyraźnie więcej czasu na nocnym niebie. Przez cały tydzień Srebrny Glob odwiedzi gwiazdozbiory Lwa, Panny i Wagi. W poniedziałek 18 czerwca Księżyc pokaże się w środkowej części Lwa, 7° na wschód od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji. Jak już pisałem pod pierwszą mapką, tego wieczoru tarcza Księżyca pokaże fazę 32%. Niecałe 2° pod księżycową tarczą znajdzie się gwiazda 4. wielkości ρ Leonis. Dobę później naturalny satelita Ziemi nie zdąży jeszcze opuścić gwiazdozbioru Lwa i w fazie 44% pokaże się 10° pod Denebolą, drugą co do jasności gwiazdą Lwa, o jasności obserwowanej +2,1 magnitudo.

Środę 20 czerwca, czwartek 21 czerwca i piątek 22 czerwca Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Panny zwiększając stopniowo swoją fazę i jasność. Przez I kwadrę Księżyc przejdzie w środę 20 czerwca, tuż po południu naszego czasu i do wieczora zdąży zwiększyć fazę do 55%. Natomiast o godzinie podanej na mapce zdąży zbliżyć się do linii widnokręgu na niecałe 20°, mając 6° na lewo od siebie Porrimę, jedną z jaśniejszych gwiazd Panny. Dobę później Srebrny Glob znajdzie się prawie dokładnie w środku konstelacji Panny i w środku głównej figury gwiazdozbioru. Tego dnia oświetlenie jego tarczy zwiększy się do 65%. 8,5 stopnia od niego znajdzie się Spica, najjaśniejsza gwiazda Panny, a już tylko 25° od niego — jasna planeta Jowisz. W piątek 22 czerwca Księżyc zbliży się do Jowisza na 13°, przy jeszcze większej fazie 75%. Spica znajdzie się prawie 10° od Srebrnego Globu.

Dwa ostatnie dni tego tygodnia Księżyc spędzi w gwiazdozbiorze Wagi, gdzie cały obecny sezon obserwacyjny gości planeta Jowisz. W sobotę 23 czerwca Księżyc w fazie 83% utworzy atrakcyjną wizualnie parę z Jowiszem, zbliżając się do niego na 3°. Dobę później Srebrny Glob zwiększy fazę do 90%, oddalając się od Jowisza na 13&deg. 5° bliżej na południowy wschód od Księżyca znajdzie się charakterystyczny łuk gwiazd z północno-zachodniej części gwiazdozbioru Skorpiona, z jasnymi gwiazdami Graffias i Dschubba.

Jak pisałem we wstępie planeta Jowisz najlepsze warunki obserwacyjne ma już niestety za sobą. Planeta góruje tylko pół godziny po zachodzie Słońca i zanim zrobi się ciemniej, przesuwa się wyraźnie na niebo południowo-zachodnie, zachodząc niewiele po godzinie 2, nie wznosząc się wyżej, niż mniej więcej 23°. Do końca tygodnia jasność Jowisza spadnie do -2,3 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza skurczy się do 42″.

W układzie księżyców galileuszowych planety w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 18 czerwca, godz. 21:04 – o zmierzchu Ganimedes na tarczy Jowisza, w I ćwiartce, tuż przy wschodnim brzegu planety,
  • 18 czerwca, godz. 21:08 – zejście Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 18 czerwca, godz. 22:58 – wejście cienia Ganimedesa na tarczę Jowisza,
  • 18 czerwca, godz. 23:50 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 21 czerwca, godz. 23:58 – minięcie się Io (N) i Ganimedesa w odległości 13″, 95″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 22 czerwca, godz. 22:04 – Europa chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 23 czerwca, godz. 2:22 – wyjście Europy z cienia Jowisza, 27″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 24 czerwca, godz. 1:32 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 24 czerwca, godz. 21:31 – minięcie się Io (N) i Kallisto w odległości 34″, 24″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 24 czerwca, godz. 22:52 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 24 czerwca, godz. 23:50 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
  • 25 czerwca, godz. 1:00 – zejście Io z tarczy Jowisza,
  • 25 czerwca, godz. 1:59 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza.

 

Mapka pokazuje położenie planet Saturn i Mars oraz planetoidy (4) Westa w trzecim tygodniu czerwca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

 

W poniedziałek 18 czerwca planetoida (4) Westa przejdzie przez opozycję względem Słońca, pojawiając się na nieboskłonie już godzinę przed jego zachodem. W związku z opozycją Westa góruje w najciemniejszej części nocy, o północy prawdziwej, przed godziną 1 polskiego czasu. Niestety czyni to na wysokości zaledwie około 18°, stąd jej warunki obserwacyjne nie są najlepsze. Obecnie planetoida osiągnęła już jasność +5,3 wielkości gwiazdowej i na ciemnym niebie jest widoczna gołym okiem, a w najmniejszej już lornetce jest łatwa do dostrzeżenia. Planetoida Westa zbliża się do jaśniejszej o 0,5 magnitudo gwiazdy 58 Ophiuchi i do niedzieli 24 czerwca dotrze do niej na odległość mniejszą, niż 2°.

9° na południowy wschód od Westy znajduje się znacznie łatwiejsza do dostrzeżenia, gdyż łatwo widoczna gołym okiem planeta Saturn, która przez opozycję przejdzie w przyszłym tygodniu. Ostatnia z jasnych planet Układu Słonecznego wędruje przez środek północnej części Strzelca, około 3° na północ od gwiazdy Kaus Borealis i w podobnej odległości, lecz na północny zachód od jasnej gromady kulistej M22. W tegorocznej opozycji Saturn osiągnie jasność 0 magnitudo, a jego tarcza urośnie do 18″. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem zachodnia, przypada w sobotę 23 czerwca. Trajektorie Saturna i Westy w najbliższych miesiącach można prześledzić na mapce, wykonanej w programie Nocny Obserwator Janusza Wilanda.

Planeta Mars swoją pętlę po niebie kreśli w południowo-zachodniej części gwiazdozbioru Koziorożca. W przyszłym tygodniu planeta zmieni kierunek swojego ruchu na wsteczny, zaczynając tym samym — trwający niestety tylko dwa miesiące — okres najlepszej widoczności w tym sezonie obserwacyjnym. Niedaleka zmiana kierunku ruchu oznacza, że obecnie Mars prawie nie porusza się względem gwiazd tła, zajmując pozycję nieco ponad 12° na południowy wschód od gwiazdy Dabih (β Cap). Jasność i tarcza Czerwonej Planety już jest bardzo duża, jak na nią, ale jeszcze przez miesiąc obie wartości szybko będą rosły. A po opozycji nastąpi niestety równie szybki ich spadek. Do końca tygodnia Mars pojaśnieje do -1,9 magnitudo, a średnica jego tarczy przekroczy 20″. Faza planety coraz bardziej zbliża się do pełni i wynosi obecnie 95%.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher