Zaczęła się druga połowa 2018 roku. Przez jej większość dzień będzie się stawał coraz krótszy, a noc się wydłuży. Przez pierwszy jej okres bardzo dobrze widoczna jest centralna część Drogi Mlecznej, choć u nas najjaśniejsze partie Galaktyki wędrują nisko nad widnokręgiem, lub nawet pod nim i na ich obserwacje trzeba udać się gdzieś bardziej na południe. Na początku lipca Księżyc przeniesie się na niebo poranne i odwiedzi dwie ostatnie planety Układu Słonecznego, czyli Neptuna i Urana. Jest to zatem dobry moment na ich powrót do cotygodniowych wpisów. Są one już daleko od Słońca (Neptun przesuwa się już ruchem wstecznym) i choć ich warunki obserwacyjne są jeszcze dalekie od bardzo dobrych, to można już podejmować próby ich odnalezienia. W pierwszej połowie nocy widoczne są już prawie wszystkie jasne planety krążące wokół Słońca: tuż po zmierzchu Merkury i Wenus na zachodzie, Jowisz na południowym wschodzie, Saturn na południowym wschodzie i na południu, a najpóźniej wschodzący Mars pojawia się na nieboskłonie przed godziną 23. Niestety wszystkie one nie wznoszą się wyżej niż 20-kilka stopni nad horyzontem. Towarzystwa Saturnowi dotrzyma jasna planetoida (4) Westa.

StarryNight

Animacja pokazuje położenie planet Merkury i Wenus w pierwszym tygodniu lipca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Księżyc jest już po pełni, zatem pierwsza z zorzy wieczornej wyłania się planeta Wenus. Można ją obserwować jeszcze zanim Słońce schowa się pod widnokrąg, a po jego zniknięciu staje się oczywistym celem dla gołych oczu. Niestety daje się tu we znaki pogarszające się nachylenie ekliptyki do wieczornego widnokręgu, co powoduje, że planeta, mimo zwiększającej się elongacji (obecnie jest to ponad 40°), wędruje bardzo nisko: w momencie zachodu Słońca Wenus zajmuje pozycję na wysokości mniej więcej 17°, zaś godzinę później — tylko 8°, znikając za linią widnokręgu około godziny 23. Planeta wędruje przez gwiazdozbiór Lwa i do niedzieli 8 lipca zbliży się do najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji, Regulusa, na odległość niecałych 2°. Do tego czasu tarcza planety urośnie do 17″, jej jasność — do -4,1 wielkości gwiazdowej, a faza zmniejszy się do 67%.

Niewiele ponad 15° na zachód od Wenus znajduje się planeta Merkury. Tak samo jak Wenus dąży ona do maksymalnej elongacji wschodniej, którą osiągnie w środku przyszłego tygodnia (Wenus — w połowie sierpnia). Merkury godzinę po zmierzchu zajmuje pozycję na wysokości zaledwie niecałych 3°, stąd jest znacznie trudniejsza do upolowania od swojej większej i bliższej nam koleżanki. Zwłaszcza, że jej jasność spadnie od +0,1 do +0,3 wielkości gwiazdowej, przy tarczy wielkości około 7″ i fazie około 50%. Na obserwacje Merkurego jest bardzo mało czasu, gdyż planeta znika z nieboskłonu niecałe 1,5 godziny po Słońcu.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planety Jowisz w pierwszym tygodniu lipca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Również prawie od samego zachodu Słońca, początkowo po południowej stronie nieba, można obserwować planetę Jowisz. Także w tym przypadku najlepsze warunki obserwacyjne w tym sezonie mamy za sobą. O zmierzchu Jowisz znajduje się już po zachodniej stronie nieba, po minięciu południka lokalnego, a w miarę postępu nocy zbliża się do linii widnokręgu, chowając się za nią po godzinie 1. W przyszłym tygodniu planeta zmieni kierunek ruchu na wsteczny, zatrzymując się niewiele ponad 2° na północny zachód od mającej jasność obserwowaną +2,8 magnitudo gwiazdy Zuben Elgenubi, drugiej co do jasności gwiazdy Wagi. Stąd Jowisz obecnie prawie nie przesuwa się względem gwiazd tła. Do końca tygodnia jasność planety spadnie do -2,2 magnitudo, a jej tarcza skurczy się do 40″.

W układzie księżyców galileuszowych planety w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

• 2 lipca, godz. 0:40 – wejście Io na tarczę Jowisza,
• 2 lipca, godz. 1:44 – wejście cienia Io na tarczę Jowisza,
• 2 lipca, godz. 21:48 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
• 2 lipca, godz. 23:15 – przejście Kallisto 7″ na północ od brzegu tarczy Jowisza,
• 3 lipca, godz. 1:06 – wyjście Io z cienia Jowisza, 19″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 3 lipca, godz. 21:03 – o zmierzchu Io i jej cień na tarczy Jowisza, (Io w I ćwiartce, tuż przy wschodnim brzegu tarczy, jej cień — na południku centralnym),
• 3 lipca, godz. 21:16 – zejście Io z tarczy Jowisza,
• 3 lipca, godz. 22:24 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza,
• 5 lipca, godz. 0:54 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 12″, 89″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
• 6 lipca, godz. 0:46 – minięcie się Europy (N) i Ganimedesa w odległości 18″, 167″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
• 6 lipca, godz. 21:04 – Ganimedes chowa się w cień Jowisza, 40″ na wschód od południka centralnego planety (początek zaćmienia),
• 6 lipca, godz. 22:58 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 60″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
• 8 lipca, godz. 21:06 – wejście Europy na tarczę Jowisza,
• 8 lipca, godz. 23:26 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
• 8 lipca, godz. 23:32 – zejście Europy z tarczy Jowisza.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie planet Saturn i Mars oraz planetoidy (4) Westa w pierwszym tygodniu lipca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Także od wieczora dostępna jest planeta Saturn, lecz w przeciwieństwie do poprzedniczek jej warunki obserwacyjne są jeszcze dość dobre. Ostatnia ze znanych od starożytności planet Układu Słonecznego jest już po opozycji, zatem w momencie zachodu Słońca znajduje się na nieboskłonie, na wysokości około 6° prawie dokładnie nad punktem SE widnokręgu, przechodząc przez południk lokalny około północy. Niestety zajmuje wtedy pozycję na wysokości zaledwie 15°, zatem na jej obraz silny wpływ mają turbulencje atmosfery. Planeta wzniesie się zauważalnie wyżej dopiero za kilka lat. Obecnie Saturn wędruje przez północno-zachodnią część gwiazdozbioru Strzelca, mniej więcej 3,5 stopnia na północny zachód od gwiazdy Kaus Borealis i jednocześnie 12° na północ od gwiazdy Kaus Australis. Jakieś 4° na zachód od planety znajduje się para jasnych mgławic M8 i M20. W podobnej odległości od Saturna, lecz na południowy wschód, znajduje się jasna gromada kulista gwiazd M22. Planeta jest obecnie jaśniejsza od +0,1 wielkości gwiazdowej, a jej tarcza ma średnicę 18″. Maksymalna elongacja Tytana, tym razem zachodnia, przypada w niedzielę 8 lipca.

Około 11° na zachód od Saturna, nieco na północ od linii, łączącej Saturna z mgławicą M20, swój zygzak na niebie kreśli planetoida (4) Westa, wędrująca już przez sąsiedni gwiazdozbiór Wężownika. Planetoida znajduje się mniej więcej 2° na zachód od świecącej blaskiem obserwowanym +4,8 magnitudo gwiazdy 58 Ophiuchi. Planetoida jest już po opozycji i jej jasność spada, wynosząc obecnie około +5,8 magnitudo, ale nadal jest możliwa do zaobserwowania gołym okiem. Zwłaszcza, gdy nie ma na niebie powodującego dużą łunę Księżyca. Trajektorie Westy i Saturna przez kilka najbliższych miesięcy można prześledzić na mapce, wykonanej w programie Nocny Obserwator Janusza Wilanda.

W gwiazdozbiorze Koziorożca, ponad 33° na wschód od Saturna, znajduje się planeta Mars, zbliżająca się do opozycji pod koniec lipca. Blask i tarcza planety szybko rosną. Do końca tygodnia Mars osiągnie jasność -2,4 wielkości gwiazdowej, a jego tarcza — średnicę 22″ i można by napisać, że warunki obserwacyjne planety są bardzo dobre, gdyby nie to, że jej maksymalna wysokość podczas górowania około godziny 2:30, to niecałe 15°.

StarryNight

Mapka pokazuje położenie Księżyca oraz planet Neptun i Uran w pierwszym tygodniu lipca 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

Po obserwacjach jasnych planet Układu Słonecznego czas na Księżyc oraz dwie mniej jasne planety. Srebrny Glob jest już po pełni i w piątek 6 lipca przed godziną 10 polskiego czasu przejdzie przez ostatnią kwadrę. Jednak tydzień zaczął w gwiazdozbiorze Koziorożca, niecałe 13° na północny wschód od Marsa, w fazie 88%. O godzinie podanej na mapce dla tego dnia bardzo blisko niego znajdowały się dwie jasne gwiazdy Koziorożca: Nashira (γ Cap) i Deneb Algiedi (δ Cap).

W środę 4 lipca Księżyc spotka się z planetą Neptun. O godzinie podanej na mapce faza Księżyca spadnie do 72%, a jego tarcza zbliży się do gwiazd 4. i 5. wielkości ψ1, ψ2 i ψ3 Aqr. Niestety ich zakrycie nastąpi już za dnia. Ostatnia planeta Układu Słonecznego już kilka tygodni temu zmieniła kierunek ruchu na wsteczny, a zatem jest w okresie swojej najlepszej widoczności w tym sezonie obserwacyjnym. Lecz na dużych północnych szerokościach geograficznych w jej obserwacjach przeszkadzało do tej pory niskie nachylenie ekliptyki do porannego widnokręgu oraz jasne tło nieba. Obecnie ciemno robi się coraz wcześniej, a Słońce zaczyna chować się coraz głębiej pod widnokrąg, zatem szansa na dostrzeżenie planety jest dużo większa. W tym roku Neptun nadal kreśli pętlę między gwiazdami φ a λ Aquarii, lecz zdecydowanie bliżej pierwszej z wymienionych gwiazd. Obecnie Neptun znajduje się niecały 1° na zachód od φ Aqr, a jego jasność wynosi +7,8 magnitudo.

Jak już wspomniałem w piątek 6 lipca Księżyc przejdzie przez ostatnią kwadrę, natomiast w niedzielę 8 lipca zbliży się do planety Uran oraz zakryje gwiazdę 4. wielkości &ksi;2 Ceti. Do tego czasu oświetlenie tarczy Srebrnego Globu spadnie do 32%. O godzinie podanej na mapce tarcza Księżyca znajdzie się ponad 7° pod Uranem. Siódma planeta Układu Słonecznego na razie porusza się jeszcze ruchem prostym, zmieni go dopiero za miesiąc. Planeta wędruje przez gwiazdozbiór Barana, niedaleko jego granicy z Rybami i Wielorybem, ponad 4° na północny wschód od gwiazdy o Psc. Obecnie Uran świeci blaskiem +5,8 magnitudo, czyli porównywalnie z Westą, lecz ze względu na znaczną odległość kątową między nimi, trudno to porównać bezpośrednio.

Tego ranka około godziny 2 niecały 1° na lewo od brzegu tarczy Księżyca widoczna będzie mająca jasność obserwowaną +4,3 magnitudo gwiazda ξ2 Ceti. W miarę upływu czasu Księżyc zbliży się do niej, by przed godziną 4, a więc już na jasnym niebie, ją zakryć. Przez Polskę, dokładniej przez jej północno-zachodni kraniec, przechodzi północna granica zakrycia i w tym rejonie dojdzie do zakrycia brzegowego ξ2 Ceti. Poza Polską zjawisko będzie można obserwować z południowo-zachodniej Europy oraz Afryki. Dokładne czasy zakryć i odkryć dla kilku miast Polski pokazuje poniższa tabela (wg programu Occult w Szczecinie do zakrycia nie dojdzie, choć na wygenerowanej przezeń mapie dla programu Google Earth widać, że jednak tam gwiazda zniknie na chwilę za Księżycem):