W niedzielę 23 września, o godzinie 3:54 naszego czasu Słońce przekroczy równik niebieski w drodze na południe i tym samym na północnej półkuli Ziemi zacznie się astronomiczna jesień. 2 dni później nastąpi faktyczne zrównanie dnia z nocą. Przez następne prawie pół roku dzień będzie krótszy od nocy. Ostatni tydzień lata i pierwszy jesieni upłyną w towarzystwie silnego blasku Księżyca bliskiego pełni (ta przypadnie już jesienią, we wtorek 25 września, jednak wcześniej, 17 września Księżyc przejdzie przez I kwadrę). Do końca tygodnia Srebrny Glob odwiedzi trzy planety Układu Słonecznego: Saturna (bardzo blisko) oraz Marsa i Neptuna (nieco dalej), a na początku przyszłego — jeszcze Urana oraz zakryje cztery gwiazdy, mające jasność w okolicach +4 magnitudo: o Sgr (18 września), γ Cap (21 września) i ψ1 oraz ψ2 Aqr (23 września). Wieczorem można jeszcze dostrzec Jowisza, choć warunki obserwacyjne tej planety są już bardzo słabe. Silny blask Księżyca utrudni odszukanie ostatnich planet Układu Słonecznego, a także planetoidy (4) Westa i przede wszystkim wciąż jasnej komety 21P/Giacobini-Zinner, wędrującej już przez gwiazdozbiór Bliźniąt.

 

 

Mapka pokazuje położenie planety Jowisz w trzecim tygodniu września 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Po zachodzie Słońca najlepiej najpierw skierować swój wzrok nisko na południowy zachód, gdzie znajduje się planeta Jowisz, mająca jasność -1,8 magnitudo i tarczę o średnicy 33″. O zmierzchu zajmuje ona pozycję na wysokości niecałych 15° nad widnokręgiem i znika za nim mniej niż 2 godziny po Słońcu. Nie można zatem liczyć na wiele więcej, niż wzrokowe stwierdzenie obecności planety w odpowiednim miejscu, choć przez sprzęt optyczny przy stabilnej atmosferze powinny być widoczne jego cztery najjaśniejsze księżyce. A w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

  • 18 września, godz. 19:00 – Io chowa się za tarczę Jowisza (początek zakrycia),
  • 19 września, godz. 18:48 – o zmierzchu cień Io na tarczy Jowisza (w I ćwiartce),
  • 19 września, godz. 19:24 – zejście cienia Io z tarczy Jowisza.
  • 23 września, godz. 18:52 – wyjście Ganimedesa z cienia Jowisza, 35″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia).

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca, planet Saturn, MarsNeptun oraz planetoidy (4) Westa w trzecim tygodniu września 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Księżyc zacznie tydzień od I kwadry i spotkania z Saturnem i Westą. W przyszłym tygodniu planetoida przejdzie niecałe 3° pod planetą, a w poniedziałek 17 września przedzieli je dystans o 1° większy. O zmierzchu Księżyc w fazie 57% znajdzie się niewiele ponad 1° na północ od Saturna i jednocześnie około 5° od Westy. Pod koniec tygodnia Westa przejdzie na południe od znanej mgławicy M8 (Laguna) w prawie takiej samej odległości, jak Księżyc od Saturna. Jej jasność osłabła już do około +7,3 wielkości gwiazdowej i coraz bardziej pod tym względem przypomina Neptuna. Oczywiście mała wysokość nad widnokręgiem i jasność sprawia, że jej dostrzeżenie nie jest proste. A w tym tygodniu swoje dołoży silny blask Księżyca. Planeta Saturn również traci na jasności, choć o wiele wolniej od Westy. Obecnie jej blask zbliża się do +0,5 magnitudo, przy średnicy tarczy 17″. Maksymalna elongacja Tytana (tym razem wschodnia) przypada w poniedziałek 17 września. Saturn przesuwa się już na wschód, oddalając się powoli od pary mgławic M8 i M20. Do końca tygodnia zwiększy dystans do nich do 2°. Trajektorie Saturna i Westy w najbliższych tygodniach można prześledzić na mapce, wykonanej w programie Nocny Obserwator.

We wtorek 18 września naturalny satelita Ziemi pokaże tarczę oświetloną w 67% i zakryje pierwszą z wymienionych we wstępie gwiazd. o Sgr jest najbardziej na południe wysuniętą gwiazdą z charakterystycznego wianuszka gwiazd 3. i 4. wielkości w północno-wschodniej części głównej figury Strzelca, jest zatem łatwa do zidentyfikowania. W Polsce do zakrycia dojdzie o zmierzchu, na dopiero ciemniejącym niebie, stąd do obserwacji zakrycia potrzebny jest teleskop lub lornetka — mimo, że gwiazdę zakryje ciemny brzeg księżycowej tarczy. Zjawisko zacznie się około godziny 19:20 naszego czasu, a skończy się prawie 1,5 godziny później. Dokładne czasy dla 10 miast w Polsce podaje tabela poniżej. Poza naszym krajem zjawisko da się zaobserwować w całej Europie, północnej Afryce i zachodniej Azji (na tej i pozostałych mapkach owale cyjanowe oznaczają zakrycie podczas wschodu – obszar lewy – i zachodu – obszar prawy – Księżyca; czerwona linia przerywana — zakrycie podczas dnia; linia niebieska — zakrycie podczas zmierzchu, linia biała — zakrycie w trakcie nocy).

Środę 19 września i czwartek 20 września Srebrny Glob ma zarezerwowane na spotkanie z Marsem. W środę Księżyc w fazie 75% zbliży się do Czerwonej Planety na nieco ponad 5° (tuż przed zachodem obu ciał niebieskich), zaś dobę później, już oświetlony w 83%, pokaże się ponad 7° od niej. Sam Mars kontynuuje bardzo szybki spadek blasku i średnicy kątowej. Do niedzieli 23 września jasność planety zmniejszy się do -1,5 wielkości gwiazdowej, czyli porównywalnie do Syriusza, a jej tarcza skurczy się do 17″, a zatem porównywalnie do średnicy niedalekiego Saturna. Obi planety mniej więcej o godzinie 20:30 zajmują podobną wysokość nad widnokręgiem i wtedy ich tarcze widoczne są w prawie takich samych warunkach.

W piątek 21 września Księżyc spotka się z dwiema jasnymi gwiazdami w północno-wschodniej części gwiazdozbioru Koziorożca, czyli Nashirą (γ Cap) i Denebem Algiedi (δ Cap), obie zakrywając. Niestety wynosząca wtedy 89% faza Srebrnego Globu sprawi, że zjawiska nie należą do tych atrakcyjnych. Zakrycie pierwszej z wymienionych gwiazd można będzie zaobserwować m.in. w Polsce (poza tym w całej północno-zachodniej części naszego kontynentu), natomiast szansę obserwacji zakrycia drugiej dostaną mieszkańcy Szkocji, Islandii, południowej Grenlandii i wschodniej Kanady. Przez Polskę przejdzie południowa granica zakrycia Nashiry. Zakrycie da się dostrzec w północno-zachodniej części naszego kraju, z brzegówką na linii, łączącej mniej więcej Karpacz poprzez Konin z Olsztynem. Do zakrycia dojdzie po godzinie 23 naszego czasu, a dokładne momenty zjawisk podaje tabela poniżej. Natomiast do gwiazdy Deneb Algiedi w Polsce Księżyc zdąży zbliżyć się na około 0,5 stopnia.

Ostatniego dnia tygodnia Księżyc rozświetli już niebo na prawie całą noc, osiągając fazę 98%. Zbliży się wtedy do planety Neptun oraz trójki gwiazd ψ1, ψ2 i ψ3 Aquarii, zakrywając dwie pierwsze z nich i to w godzinach przebywania nad horyzontem nad Europą. O godzinie podanej na mapce Srebrny Glob znajdzie się nieco ponad 3° od Neptuna trochę ponad 1° od wspomnianej trójki gwiazd. Ostatnia planeta od Słońca na razie świeci blaskiem +7,8 wielkości gwiazdowej i systematycznie zbliża się do trójkąta gwiazd 81, 82, i 3 Aquarii. W przyszłym tygodniu Neptun przetnie linię, łączącą dwie ostatnie ze wspomnianych gwiazd. Natomiast Księżyc przed północą zakryje najpierw ψ1, a potem ψ2 Aquarii. Zakrycie pierwszej z wymienionych gwiazd da się zaobserwować m.in. z zachodniej Azji, południowej Europy i północnej Afryki, zaś zakrycie drugiej — z większej części Europy (poza Grecją) i z północno-zachodniej Afryki.

Dokładne czasy zakryć i odkryć wszystkich czterech gwiazd dla 10 miast Polski podaje poniższa tabela:

 

Zakrycie gwiazd o Sgr, γ Cap oraz ψ1 i ψ2 Aqr przez Księżyc w dniach 18-23 września 2018 r. (czasy UT)
Miastoo Sgr
3,8 mag
18 IX
γ Cap
3,7 mag
21 IX
ψ1 Aqr
4,2 mag
23 IX
ψ2 Aqr
4,4 mag
23 IX
ZakrycieOdkrycieZakrycieOdkrycieZakrycieOdkrycieZakrycieOdkrycie
Gdańsk17:23:2218:46:1321:07:3721:32:0221:19:2222:09:5722:12:0423:20:59
Kraków17:23:5818:50:0821:12:4322:16:0422:15:5423:18:33
Krosno17:27:0318:53:1821:13:5222:19:5622:19:5123:19:13
Łódź17:23:4118:48:3621:15:2022:13:5122:14:0723:19:55
Poznań17:19:4818:44:1521:08:2421:26:3921:14:3822:07:5822:09:2523:18:23
Suwałki17:29:5618:52:4421:21:5022:18:4422:19:1123:24:00
Szczecin17:16:3718:40:0920:57:5621:30:5221:15:1522:01:4422:05:2823:16:54
Warszawa17:26:2518:50:5221:17:2422:16:4022:16:4923:21:23
Wrocław17:19:2018:44:5021:12:1422:09:1122:09:5123:17:28
Żywiec17:22:4118:49:0821:11:2822:14:5422:14:4423:17:42

 

Mapka pokazuje położenie planety Uran w trzecim tygodniu września 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Nieco na północny wschód od Księżyca (w niedzielę 23 września w odległości ponad 46°) swoją pętlę na niebie kreśli planeta Uran, zbliżająca się do październikowej opozycji, przypadającej prawi dokładnie za miesiąc. Uran świeci blaskiem +5,7 wielkości gwiazdowej i przez ten miesiąc jego jasność jeszcze urośnie. Planeta przesuwa się na południowy zachód, zbliżając się do granicy z Rybami i gwiazdy o Psc. Na razie ma do niej jeszcze 4°, ale do początku stycznia, gdy zmieni swój ruch na prosty, zbliży się doń na nieco ponad 1°. Mimo, że Srebrny Glob jest w tym tygodniu całkiem daleko od Urana i tak siódma planeta od Słońca napotka trudności z pokonaniem powodowanej przezeń łuny.

 

 

Animacja pokazuje położenie komety 21P/Giacobini-Zinner w trzecim tygodniu września 2018 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Na koniec pozostała kometa 21P/Giacobini-Zinner. Obecność jasnego Księżyca jest szczególnie dokuczliwa dla takich właśnie obiektów, których jasność rozkłada się na dużą powierzchnię. Stąd, mimo, że kometa jest wciąż jasna (jej blask ocenia się na trochę poniżej 7 magnitudo), będzie jej trudno przebić się przez jasne tło nocnego nieba. W najbliższych dniach kometa przejdzie przez pogranicze gwiazdozbiorów Bliźniąt i Oriona, wielokrotnie pokonując dzielącą je grani, by zakończyć tydzień w gwiazdozbiorze Jednorożca, niecałe 3° na północny zachód od Mgławicy Choinka (NGC 2264). O godzinie podanej na mapkach animacji kometa wznosi się na wysokość około 25° nad wschodnim widnokręgiem, lecz jej wysokość szybko spada, gdyż kometa wędruje prawie dokładnie na południe, z prędkością ponad 1,5 stopnia na dobę. Trajektorię komety wśród gwiazd do końca września pokazuje mapka, wykonana w programie Nocny Obserwator Janusza Wilanda.

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher