W poniedziałek 23 września, o godzinie 9:50 polskiego czasu Słońce przecięło równik niebieski w drodze na południe i tym samym na północnej półkuli Ziemi zaczęła się astronomiczna jesień. Jednak ze względu na refrakcję atmosferyczną, powodującą pozorne podniesienie się obiektów blisko widnokręgu, pierwszym dniem krótszym od nocy będzie czwartek 26 września. Pod koniec pierwszego tygodnia jesieni Księżyc przejdzie przez nów, a ze względu na bardzo duże nachylenie ekliptyki do porannego widnokręgu, da się go obserwować prawie do samego spotkania ze Słońcem. Przed północą nisko na południowym zachodzie widoczne są planety JowiszSaturn, zaś przez większą część nocy i znacznie wyżej nad widnokręgiem wędrują planety Neptun i Uran.

 

 

Mapka pokazuje położenie Księżyca w czwartym tygodniu września 2019 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Najbliższe dni Księżyc spędzi na niebie porannym, odwiedzając gwiazdozbiory Bliźniąt, Raka, Lwa i Panny. W tym ostatnim gwiazdozbiorze znajduje się też Słońce, a w sobotni poranek oddzieli je od Srebrnego Globu zaledwie 8°. Jednak przy odpowiednio odsłoniętemu widnokręgowi i przejrzystej atmosferze można wtedy podjąć próbę odnalezienia Księżyca przez lornetkę, lub teleskop. Umożliwi to bardzo duże nachylenie ekliptyki do widnokręgu. Oczywiście jest to wyzwanie ekstremalne nawet dla doświadczonych obserwatorów, gdyż o godzinie 6 rano, czyli jakieś 40 minut przed wschodem Słońca, Księżyc zdąży się wznieść na zaledwie 2°, a faza jego tarczy wyniesie mniej, niż 1%. Nów przypada o godzinie 20:26, czyli 14,5 godziny później. Jest to jedyna okazja na upolowanie tak cienkiego sierpa Księżyca tej jesieni, przy kolejnych nowiach w październiku i listopadzie faza tarczy naturalnego satelity Ziemi będzie większa.

Lecz zanim Księżyc dotrze do nowiu, rozświetli nieco niebo przed wschodem Słońca. O poranku w poniedziałek 23 września jego tarcza zajmowała pozycję w środku gwiazdozbioru Bliźniąt i przecinała linię, łączącą gwiazdy Kastor i Alhena, czyli drugą i trzecią co do jasności gwiazdę Bliźniąt. Sierp Księżyca miał wtedy 39%. Dobę później Srebrny Glob dotarł na pogranicze gwiazdozbiorów Bliźniąt i Raka, niewiele ponad 7° na południe od Polluksa, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Bliźniąt. Tego ranka jego faza zmniejszyła się do 28%.

W środę 24 września księżycowy sierp pokaże fazę 18% i znajdzie się ponad 3° na wschód od M44, znanej gromady otwartej gwiazd, którą można dostrzec nawet gołym okiem. Przybiera wtedy postać mgiełki.

Dwa następne poranki Srebrny Glob spędzi w gwiazdozbiorze Lwa. W czwartek jego sierp zwęzi się do 10%;. 5° pod nim zaświeci Regulus, najjaśniejsza gwiazda Lwa, a na lewo i w górę od niego — pozostała część tzw. sierpa w Lwie, z gwiazdą Algieba, jako trzecią w kolejności, poczynając od Regulusa. W czwartek tarcza Księżyca zmniejszy fazę do zaledwie 4% i pojawi się na nieboskłonie około 2,5 godziny przed Słońcem. Natomiast do momentu pokazanego na mapce jej wysokość zwiększy się aż do 15° i bez kłopotu da się ją wyłowić z zorzy porannej. Co innego w poranek sobotni, do którego Księżyc przesunie się o kolejne 15°. Ale o tym już wspomniałem wyżej.

 

 

 

Mapka pokazuje położenie planet Jowisz i Saturn w czwartym tygodniu września 2019 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Po nowiu Księżyc przeniesie się na niebo wieczorne, ale tam ekliptyka tworzy znacznie mniejszy kąt z widnokręgiem i jego warunki obserwacyjne wtedy są znacznie gorsze. W tym tygodniu jeszcze niepodzielnie rządzą na nim planety Jowisz i Saturn. Pierwsza z nich chowa się za widnokrąg niecałe 3 godziny po Słońcu, a zatem na jej obserwacje zostaje bardzo mało czasu, a dodatkowo jej obraz silnie zniekształca falowanie naszej atmosfery. Jasność Jowisza zmniejszyła się już do -2 magnitudo, a jego tarcza ma średnicę 36″.

W układzie księżyców galileuszowych planety w tym tygodniu będzie można dostrzec następujące zjawiska (na podstawie strony Sky and Telescope oraz programu Starry Night):

 

  • 23 września, godz. 19:36 – wyjście Io z cienia Jowisza, 20″ na wschód od tarczy planety (koniec zaćmienia),
  • 25 września, godz. 19:35 – minięcie się Europy (N) i Io w odległości 9″, 80″ na wschód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 27 września, godz. 18:30 – od zmierzchu cień Ganimedesa na tarczy Jowisza (na południku centralnym),
  • 27 września, godz. 18:52 – minięcie się Ganimedesa (N) i Europy w odległości 20″, 35″ na zachód od brzegu tarczy Jowisza,
  • 27 września, godz. 20:06 – zejście cienia Ganimedesa z tarczy Jowisza,
  • 29 września, godz. 18:25 – od zmierzchu Europa na tarczy Jowisza (w I ćwiartce),
  • 29 września, godz. 18:34 – wejście cienia Europy na tarczę Jowisza,
  • 29 września, godz. 18:42 – zejście Europy z tarczy Jowisza,
  • 29 września, godz. 20:52 – wejście Io na tarczę Jowisza,
  • 29 września, godz. 21:16 – zejście cienia Europy z tarczy Jowisza.

 

Planeta Saturn niedawno zmieniła kierunek swojego ruchu na prosty, czyli z zachodu na wschód i powoli zwiększa prędkość kątową. Planeta Jowisz porusza się szybciej i do końca tygodnia zbliży się do Saturna na odległość 26°. Saturn znajduje się 1,5 stopnia na południe od gwiazdy 3. wielkości ξ2 Sgr, sam świecąc blaskiem +0,5 magnitudo. Tarcza planety ma średnicę 17″. Maksymalna elongacja Tytana, największego i najjaśniejszego księżyca Saturna, tym razem zachodnia, przypada w sobotę 28 września. Tytan świeci blaskiem +8,7 wielkości gwiazdowej i jest widoczny już w lornetkach.

 

 

Mapka pokazuje położenie planet Neptun i Uran w czwartym tygodniu września 2019 r. (kliknij w miniaturkę, aby powiększyć).

 

Gdy zrobi się już całkiem ciemno, dobrze widoczne są planety Neptun i Uran. Zwłaszcza, że Księżyc świeci rano i nie przeszkadza w ich obserwacjach. Planeta Neptun jest już po opozycji i pojawia się nad widnokręgiem jeszcze przed zachodem Słońca. Na początku nocy astronomicznej, około godziny 20:30, planeta wznosi się na wysokości około 20° prawie dokładnie nad punktem SE widnokręgu. Planeta Uran, choć jest odległa od Neptuna o prawie 50°, wschodzi niecałe 1,5 godziny po Neptunie i o tej samej porze zajmuje pozycję na wysokości 10° nad wschodnią częścią nieboskłonu. W przeciwieństwie do planet Jowisz i Saturn nie są to wysokości bliskie maksymalnym, jakie osiągają te planety. Neptun góruje mniej więcej o 23:30 na wysokości przekraczającej 30°, natomiast Uran przecina południk lokalny 3 godziny później i czyni to na wysokości o 20° większej.

Obie planety poruszają się ruchem wstecznym. Neptun oddala się od gwiazdy 4. wielkości φ Aquarii. Do końca tygodnia zwiększy dystans do niej do ponad 36′, a więc już więcej, niż średnica kątowa Słońca, czy Księżyca. Jego blask wynosi +7,8 wielkości gwiazdowej. Planeta Uran swoją pętlę po niebie kreśli ponad 10° na południe od Hamala, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Barana, a jej blask jest o ponad 2 magnitudo większy od jasności Neptuna. Dzięki czemu na ciemnym niebie można ją próbować dostrzec gołym okiem. I może to być łatwiejsze od odnalezienia Księżyca w sobotę 28 września.

 

 

Autor

Avatar photo
Ariel Majcher